Σύγχρονα φράγματα ανάσχεσης στη Νάξο

Ηφιλοσοφία αυτού του τεχνικού έργου βασίστηκε στην ιδέα της κατασκευής πολλών διαδοχικών αναβαθμίδων μικρής κλίμακας, σε επιλεγμένες θέσεις κατά μήκος των χειμάρρων, για μεγιστοποίηση της απορρόφησης του νερού. Τα φράγματα έχουν μικρό ύψος που δεν ξεπερνά τα 2 – 3 μ. εκτός από βαθιά ρέματα όπου η κοίτη του χειμάρρου δεν ήταν σαφώς διαμορφωμένη.

Η κατασκευή των φραγμάτων βασίζεται στο σύστημα των αναβαθμίδων για τη διαμόρφωση του εδάφους, μια προσέγγιση που χρησιμοποιείται ευρέως στις Κυκλάδες προκειμένου να διευκολυνθούν οι αγροτικές καλλιέργειες. Η τεχνική αυτή που εφαρμοζόταν μέχρι τη δεκαετία του 1950 συνίσταται στη δημιουργία διαδοχικών οριζόντιων επιφανειών, που συγκρατούνταν από κάθετη ξερολιθιά ή τοιχοποιία. Προφανώς αυτές οι αναβαθμίδες (πεζούλες) διαμορφώνονταν στις πλαγιές με κλίση και, εκτός από το να συγκρατούν το έδαφος, πετύχαιναν να ανακόπτουν το νερό της βροχής, εμπλουτίζοντας τον υδροφόρο ορίζοντα, χωρίς αυτό να είναι ο πρωταρχικός τους σκοπός. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες οι παραδοσιακές καλλιέργειες έχουν εγκαταλειφθεί και πολλές ξερολιθιές έχουν καταρρεύσει. Ωστόσο, η κατασκευή των σύγχρονων μικρής κλίμακας φραγμάτων ανάσχεσης είναι εμπνευσμένη από αυτή την παραδοσιακή τεχνική και η λογική τους είναι πολύ κοντά σε αυτή όσον αφορά το μέγεθος, τη μορφή και τα υλικά.

Τα φράγματα είναι δύο ειδών: διαπερατά και αδιαπέραστα. Τα διαπερατά φράγματα κτίστηκαν στις περιοχές με ασβεστολιθικά πετρώματα (επίσης διαπερατά), προκειμένου το έδαφος να εμπλουτίζεται με νερό όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτά είναι κατασκευασμένα είτε από ξερολιθιά, με επίστεψή τους από μη οπλισμένο σκυρόδεμα, είτε από ένα συνδυασμό ξερολιθιάς και τοιχοποιίας, με ενδιάμεσες ζώνες και επίστεψη από μη οπλισμένο σκυρόδεμα.

Σε περιοχές με σχιστολιθικά πετρώματα, τα οποία είναι αδιαπέραστα, αποφασίστηκε η κατασκευή φραγμάτων από αδιαπέραστη τοιχοποιία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, χωμάτινα αναχώματα δημιουργήθηκαν κατάντη από τα αδιαπέραστα χτιστά φράγματα. Αυτά κατασκευάστηκαν με ό,τι χώμα ανασκάφτηκε για την κατασκευή των φραγμάτων τοιχοποιίας. Ανάντη των φραγμάτων τοιχοποιίας, σε ορισμένες περιπτώσεις, σχηματίστηκαν προστατευτικές ξερολιθιές για να συγκρατούν τα υλικά καθίζησης.

Όλα τα φράγματα είναι τοξοειδούς σχήματος με το κοίλο ανάντη. Μια άλλη σημαντική παράμετρος του έργου είναι η επιλογή των σημείων όπου κατασκευάστηκαν τα φράγματα. Αυτά χτίστηκαν κατά μήκος των χειμάρρων, σε σημεία πριν από τη σύνδεση δύο χειμάρρων του ίδιου τύπου και πριν από την έξοδο ενός χειμάρρου από την λεκάνη απορροής του. Επιπλέον, προτιμήθηκαν τα στενότερα περάσματα των διακλαδώσεων των χειμάρρων, ενώ η κατασκευή άρχισε από το υψηλότερο σημείο προς τα κάτω, προκειμένου να αποφευχθεί η ταχεία καθίζηση που δημιουργείται από την ανεξέλεγκτη ροή νερού.

Όλα τα φράγματα που κατασκευάστηκαν δένουν αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον, καθώς και με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής. Το μέγεθος, το είδος και τα υλικά των φραγμάτων αντιστοιχούν με τα χαρακτηριστικά των αναβαθμίδων που είχαν χτιστεί παλιότερα για τις καλλιέργειες, καθώς και με τις τοιχοποιίες που χρησιμοποιούνταν ως σύνορο μεταξύ των ιδιοκτησιών. Δεν έχει διόλου αλλοιωθεί η φυσική μορφολογία του εδάφους ή των ήδη υπαρχουσών παραδοσιακών κατασκευών.

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum