Οι δεξαμενές του Σολομώντα της Ιερουσαλήμ

Οι δεξαμενές του Σολομώντα

Αν και ο θρύλος αποδίδει τις δεξαμενές στον βασιλιά Σολομώντα, αυτές είναι σίγουρα μεταγενέστερες. Η κατασκευή τους υπήρξε μάλλον σταδιακή και ανάγεται στον 2ο αι. π.Χ., ενώ ορισμένα σχετικά έργα ύδρευσης έγιναν την εποχή του Ηρώδη του Μέγα (37-4 π.Χ.).

Οι τρεις δεξαμενές, μεγαλιθικής τοιχοποιίας, που εκτείνονται σε όλη την κοιλάδα Artas κατασκευάστηκαν σταδιακά, η καθεμία 6 μ. χαμηλότερα από την υπερκείμενη. Είναι εν μέρει λαξευμένες στη βραχώδη κοίτη της κοιλάδας και εν μέρει χτισμένες με μεγάλες πελεκητές πέτρες. Για την περιγραφή τους χρησιμοποιούνται οι όροι άνω, μέση και κάτω δεξαμενή.

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Οι τρεις μεγάλες δεξαμενές έχουν συνολική χωρητικότητα περίπου 0,25 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Οι διαστάσεις και η χωρητικότητά τους δίνεται στον ακόλουθο πίνακα.

Οι αγωγοί γέμιζαν πρώτα την κάτω δεξαμενή, η οποία ήταν και η μεγαλύτερη και στη συνέχεια διαδοχικά τις υπερκείμενες.

Πίνακας: Διαστάσεις δεξαμενών Σολομώντα (Mazar 2002)

Όπως δείχνουν αεροφωτογραφίες, οι δεξαμενές κατασκευάστηκαν χαμηλά, σε μια λεκάνη απορροής που περιβάλλεται από λόφους. Τροφοδοτούνταν από τα όμβρια ύδατα με δύο τρόπους:

• είτε άμεσα, από την απορροή της βροχής,
• είτε έμμεσα, από το νερό που διηθείται στο έδαφος και αναβλύζει στις πλαγιές των λόφων με τη μορφή πηγών.

Εκτός από την συλλογή του απορρέοντος βρόχινου νερού και την τροφοδοσία τους από τις πηγές, οι δεξαμενές δέχονταν νερό και από δύο μεγάλα υδραγωγεία.

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Σχετικά έργα νερού

Οι δεξαμενές του Σολομώντα ήταν μέρος ενός ευρύτερου υδραυλικού συστήματος με υψηλό βαθμό τεχνικής πολυπλοκότητας που περιλάμβανε πέντε διαφορετικά υδραγωγεία, με συνολικό μήκος 60 χλμ. Οι δεξαμενές τροφοδοτούνταν από δύο υδραγωγεία και το νερό τους στη συνέχεια διανέμονταν μέσω άλλων τριών υδραγωγείων, δύο εκ των οποίων καταλήγουν στην Ιερουσαλήμ, ενώ το τρίτο στο Ηρώδειο φρούριο, αντίστοιχα. Αυτά περιγράφονται παρακάτω:

Wadi el – Biyar : το 1ο υδραγωγείο τροφοδότησης

Αυτό είναι ένα από τα δύο υδραγωγεία τροφοδότησης από τη νότια πλευρά. Έχει μήκος 4,7 χλμ. και μέση κλίση 1,9 %. Σε σύγκριση με τα υπόλοιπα υδραγωγεία έχει το μικρότερο μήκος, τα περισσότερα ευθέα τμήματα, και την μεγαλύτερη κλίση. Συγκέντρωνε νερό με τρεις τρόπους:

• α) μετέφερε νερό από τρεις πηγές στο wadi el- Biyar
• β) συνέλεγε τα όμβρια ύδατα από την κοιλάδα μέσω μιας σειράς φραγμάτων και
• γ) στο μεγαλύτερο μήκος του ήταν κατασκευασμένο ως μια λαξευμένη σήραγγα παρόμοια με qanat (νερό που αποστραγγίζεται και στάζει από την οροφή της σήραγγας). Η τεχνική αυτή, που οι Ρωμαίοι δανείστηκαν από τους Πέρσες, δεν εντοπίζεται πουθενά αλλού στη χώρα.

Χτισμένο κατά πάσα πιθανότητα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ηρώδη του Μέγα (37 π.Χ. – 4 π.Χ.), το υδραγωγείο el- Biyar παρέμεινε σε λειτουργία σχεδόν για τα επόμενα 2000 χρόνια. Ανακαινίστηκε από τους Βρετανούς μαζί με τις δεξαμενές του Σολομώντα το 1924 και παρείχε νερό στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ μέχρι το 1967.

Arrub: 2ο υδραγωγείο τροφοδότησης

Οι δεξαμενές του Σολομώντα τροφοδοτούνταν επίσης από το μεγάλο υδραγωγείο Arrub. Αυτό συνέλεγε τα νερά μιας σειράς πηγών που βρίσκονταν ΒΔ των δεξαμενών, ακολουθώντας τις καμπύλες των wadis και των λόφων της Ιουδαίας σε μια εκπληκτική διαδρομή 40 χλμ., με μια εξίσου εκπληκτική κλίση, μόλις 0,09 % ! Σε ευθεία γραμμή η αρχή από το τέλος του υδραγωγείου απέχουν μόλις 10 χλμ.

Για ένα μεγάλο μέρος του μήκους του ήταν ένα απλό κανάλι λαξευμένο στις βραχώδεις πλαγιές, επιχρισμένο και καλυμμένο με πέτρινες πλάκες.

Κατά μήκος της διαδρομής του τα εμπόδια ξεπεράστηκαν με δύο τρόπους:

-με διάνοιξη σηράγγων στα βουνά, και
-με ανύψωση του καναλιού πάνω σε πέτρινο τοίχο, πάνω από τα wadis.

Η χρονολόγηση του υδραγωγείου Arrub δεν είναι βέβαιη. Εκτιμάται ότι είχε κατασκευαστεί κατά την εποχή του Πόντιου Πιλάτου (26-36 μ.Χ.), δηλαδή 30-40 χρόνια αργότερα από το άλλο υδραγωγείο που τροφοδοτεί τις δεξαμενές, το wadi el- Biyar.

Κατά τα φαινόμενα ξαναχτίστηκε την περίοδο των Μαμελούκων και τελικά εγκαταλείφθηκε κατά τη διάρκεια της οθωμανικής εποχής. Το μεγάλο μήκος του το κατέστησε ιδιαίτερα ευαίσθητο σε ζημιές, κατακράτηση λάσπης, κλοπή του νερού αλλά και λεηλασία των πέτρινων πλακών που το σκέπαζαν.

Πίνακας 2 : Παροχή των υδραγωγείων τροφοδότησης των δεξαμενών του Σολομώντα 

Σήμερα, κάτω από τη χαμηλότερη δεξαμενή έχει τοποθετηθεί αντλία που στέλνει το νερό της πηγής Attan στη Βηθλεέμ. Αυτή υπάρχει από το 1919.

Άνω: το 1ο Υδραγωγείο διανομής

Το ανώτερο/υπερκείμενο υδραγωγείο ξεκινά από τις δεξαμενές του Σολομώντα και συνεχίζει προς βορρά, κοντά στη γραμμή της λεκάνης απορροής, σε υψηλότερο επίπεδο από ό, τι το «χαμηλότερο» ομόλογό του. Κινείται γύρω από τη δυτική πλευρά της Βηθλεέμ (παράλληλα με τη σημερινή Hebron Road) και καταλήγει στη «δεξαμενή του Εζεκία», στην Άνω Πόλη της Ιερουσαλήμ. Το μήκος του είναι 14 χλμ., με μέση κλίση 0,28 %. Πιο γνωστά απομεινάρια του είναι ένα ακόμη ορατό τμήμα πέτρινου σωλήνα (μέρος ενός σιφωνιού) σε μια ρηχή κοιλάδα νότια του Τάφου της Ραχήλ.

Το Άνω Υδραγωγείο σήμερα θεωρείται ότι είναι έργο του Ηρώδη στην πρώτη φάση του, ότι συμπληρώθηκε κατά την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο και έπαψε να χρησιμοποιείται μετά τη Βυζαντινή εποχή.

Επειδή δεν παρέμεινε σε χρήση για τόσο μεγάλο διάστημα όσο το Κατώτερο υδραγωγείο δεν είναι τόσο καλά τεκμηριωμένο ή καλοδιατηρημένο: μόνο τμήματά του σώζονται σήμερα.

Κατώτερο: το 2ο υδραγωγείο διανομής

Στα 21,5 χλμ. που διανύει το Κατώτερο Υδραγωγείο από τις δεξαμενές του Σολομώντα (765 μ. υψόμετρο) ως το Όρος του Ναού (735 μ. υψόμετρο) υποχωρεί μόνο 30 μ., με μια κλίση μόλις 0.14 %! Δηλαδή για απόσταση ίση με το μήκος ενός γηπέδου το κανάλι υποχωρεί μόνο 14 εκατοστά!

Το αρχικό Κατώτερο Υδραγωγείο ανάγεται στην Ασμοναϊκή περίοδο (μέσα του 2ου -μέσα του 1ου αι. π.Χ.). Έτσι, μαζί με τουλάχιστον μία από τις δεξαμενές του Σολομώντα, αποτελεί (στην αρχική του μορφή) το παλαιότερο τμήμα του υδρευτικού συστήματος της Ιερουσαλήμ. Κατασκευάστηκε με στόχο να αντιμετωπιστεί η αυξημένη ζήτηση νερού εκείνη την περίοδο στην Ιερουσαλήμ, αφού οι πηγές και οι δεξαμενές στην πόλη δεν επαρκούσαν για τις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού και τις μυριάδες των προσκυνητών που συνέρρεαν στο Ναό.

Βέβαια έχει αποκατασταθεί ή/και ξαναχτιστεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια των χιλιετιών της ζωής του, μέχρι το 1967, όταν έπαυσε να προμηθεύει νερό την Παλιά Πόλη.

Από τις δεξαμενές του Σολομώντα κατευθύνεται βόρεια, διασχίζει υπογείως την πόλη της Βηθλεέμ με μία σήραγγα (σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της φραγμένη) και αμέσως μετά εισέρχεται μέσα σε μια δεύτερη σήραγγα 400 μ. Αυτή η δεύτερη σήραγγα (κάτω από την κορυφογραμμή Armon Hanatziv με κατεύθυνση Β-Ν) απάλλαξε τους κατασκευαστές από τη δημιουργία παράκαμψης 3,5 χλμ. που θα χρειαζόταν για να φτάσουν στην άλλη πλευρά του βουνού. Για τη λάξευση και τη συντήρησή του ανοίχτηκαν κατά μήκος του έξι κάθετα φρεάτια.

Αυτή η σήραγγα ανακαινίστηκε από το Ίδρυμα Elad και από το 2005 είναι επισκέψιμη καθ’ όλο το μήκος της, από την είσοδο έως την έξοδο.

Ο σημερινός παρατηρητικός επισκέπτης της Ιερουσαλήμ μπορεί να εντοπίσει και άλλα τμήματα και σήραγγες του Κατώτερου Υδραγωγείου διάσπαρτα στην πόλη.

Το Ηρώδειο υδραγωγείο διανομής

Το υδραγωγείο αυτό κινείται ανατολικά από τις δεξαμενές του Σολομώντα, μέσω της κοιλάδας Artas για να καταλήξει στο Ηρώδειο, το φρούριο του Ηρώδη του Μεγάλου, χρονολογημένο στο τέλος του 1ου αι. π.Χ. Το Ηρώδειο ήταν ένα μεγάλο συγκρότημα (5 εκταρίων) που περιλάμβανε ένα φρούριο, ένα παλάτι και κήπους, οπότε είχε μεγάλες ανάγκες σε νερό που καλύπτονταν επίσης από στέρνες.

Το υδραγωγείο αυτό αρχικά θεωρήθηκε ότι είχε ως εκκίνηση την πηγή Artas, αλλά πιο πρόσφατη ανάλυση και ανασκαφές δείχνουν ότι πρέπει να συνδεόταν και να τροφοδοτούνταν από τις δεξαμενές του Σολομώντα, και ιδίως την κάτω δεξαμενή. Το συνολικό μήκος του είναι 5 – 6 χλμ.