Ρωμαϊκές δεξαμενές στην Ιορδανία

Το γεωγραφικό, γεωλογικό και κλιματικό περιβάλλον

ΗΙορδανία βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης, και ως εκ τούτου έχει βιογεωγραφία που αποτελείται από τέσσερις ζώνες: μεσογειακή, ιρανο-τουρανική, αφρο-υποτροπική και σαχαροαραβική με την περιοχή Jerash να βρίσκεται στη ζώνη της Μεσογείου.

Πιο συγκεκριμένα, η περιφέρεια της Jerash (Mohafadha) βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Ιορδανίας και καλύπτει εν μέρει το κάτω μέρος της λεκάνης του ποταμού Zerqa. Η περιφέρεια έχει έκταση 402 km2 (ήτοι 0,4% της συνολικής έκτασης της Ιορδανίας) και πληθυσμό 165.000 (3,5% του πληθυσμού της Ιορδανίας), με τους μισούς κατοίκους να ζουν σε αστικούς και τους μισούς σε αγροτικούς οικισμούς. Η πόλη Jerash, η Γέρασα της αρχαιότητας, είναι η τοπική πρωτεύουσα και βρίσκεται 48 χιλιόμετρα μακριά από το Αμμάν. Ο πληθυσμός της πόλης υπολογίζεται σε περίπου 45.000 άτομα.

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Παρά το μικρό μέγεθός της η περιοχή χαρακτηρίζεται από σημαντική ποικιλία ως προς την τοπογραφία. Το υψόμετρο κυμαίνεται από πολύ χαμηλό, 200-250 μ. κάτω από το επίπεδο της θάλασσας (φράγμα King Talal και γέφυρα της Jerash, αντίστοιχα), έως 1050 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας (Assfour, Souf), όπου η χιονόπτωση είναι συχνή το χειμώνα.

Η περιοχή έχει αρκετές βροχοπτώσεις αλλά και πηγές σε σύγκριση με άλλα μέρη της Ιορδανίας. Πολυάριθμα μικρά wadis αποστραγγίζουν την περιοχή και ενώνουν τις ροές τους με τον κύριο ποταμό Zarqa, ειδικά κατά τη διάρκεια της σύντομης χειμερινής περιόδου των πλημμυρών.

Η τοπογραφία της περιοχής σε συνδυασμό με τις σημαντικές ποσότητες βροχόπτωσης και το καλό έδαφος επιτρέπει την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Τα εσπεριδοειδή καλλιεργούνται στη χαμηλότερη κοιλάδα, ενώ ελαιόδεντρα καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργήσιμης γης στο άνω μέρος. Τα λαχανικά επίσης καλλιεργούνται ευρέως, ενώ ένα μέρος της περιοχής έχει μεσογειακά δάση με πεύκα και βελανιδιές. Τέτοιες περιοχές έχουν τουριστικές δυνατότητες πέραν του πλούτου σε αρχαιολογικά αξιοθέατα.

Το κλίμα της Jerash σε γενικές γραμμές μπορεί να χαρακτηριστεί ως μεσογειακό ημι-άνυδρο, με δύο διαφορετικές εποχές: το μακρύ ξηρό, καυτό καλοκαίρι που εκτείνεται από το Μάιο έως το Σεπτέμβριο και την ήπια χειμερινή περίοδο από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο.

Το μικρο-κλίμα της περιοχής επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το υψόμετρο. Το δυτικό τμήμα με υψόμετρο κάτω των 200 μ. έχει ζεστό και ξηρό κλίμα με λιγοστή βροχόπτωση. Το βόρειο τμήμα, με υψόμετρα που φτάνουν τα 1000 μ., έχει υψηλή ετήσια βροχόπτωση (πάνω από 600 mm) και συχνές χιονοπτώσεις. Στην περιοχή Debeen σε υψόμετρο 750 μ., που βρίσκεται μέσα στην πορεία των υγρών δυτικών ανέμων που προέρχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα, η μέση ετήσια βροχόπτωση φτάνει τα 500 mm.

Το ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον

Η περιοχή της Jerash είχε ήδη κατοικηθεί κατά την Εποχή του Χαλκού (3200 π.Χ.-1200 π.Χ.). Ωστόσο η πόλη ιδρύθηκε πιθανότατα από τον Μέγα Αλέξανδρο ή έναν από τους στρατηγούς του, οι οποίοι εγκατέστησαν εκεί τους ηλικιωμένους στρατιώτες τους (Γέρασα-του ρήματος γερνάω-ώ). Αυτό εκτιμάται ότι συνέβη το 331 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος έφυγε από την Αίγυπτο, πέρασε τη Συρία και στη συνέχεια πήγε στη Μεσοποταμία.

Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, το 63 π.Χ., η περιοχή γίνεται ρωμαϊκή επαρχία. Οι Ρωμαίοι διασφάλισαν την ηρεμία και την ειρήνη στην περιοχή, οι οποίες επέτρεψαν την οικονομική ανάπτυξη και ενθάρρυναν την αστική οικοδομική δραστηριότητα. Την εποχή αυτή κατασκευάζεται ένα πυκνό οδικό δίκτυο, δημόσια κτίρια, ναοί, θέατρα, δημόσιες κρήνες κ.λπ. Στα ρωμαϊκά χρόνια η τειχισμένη πόλη έφθασε σε έκταση τα 800.000 τ.μ. Η περσική εισβολή το 614 μ.Χ. προκάλεσε την παρακμή της Γέρασας, η οποία επιδεινώθηκε από μια σειρά σεισμών το 749 μ.Χ.

Γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι η περιοχή είχε μια μακρά ιστορία έντονης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η σημερινή κατάσταση είναι κυρίως αποτέλεσμα των τεσσάρων αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας. Η συγκεκριμένη μακρά περίοδος χαρακτηρίζεται από την απουσία ενός ισχυρού κεντρικού κράτους, από κοινωνική και πολιτική στασιμότητα, από την απώλεια των κοινοτικών θεσμών και από αναρχία. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι μόνες πολιτικές δραστηριότητες που σημειώνονταν ήταν οι εχθροπραξίες μεταξύ των χωρικών και των Βεδουίνων που οδήγησαν στην αύξηση της επιρροής σημαντικών αγροτικών οικογενειών και ισχυρών Σεΐχηδων των Βεδουίνων. Αυτή η κατάσταση επικράτησε μέχρι την ίδρυση του κράτους της Ιορδανίας, το 1922, όταν ξεκίνησε η σύγχρονη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Λόγω της έλλειψης οικονομικών και φυσικών πόρων, κεντρικού σχεδιασμού και εφαρμογής, η ανάπτυξη δεν έχει κατακτήσει το πλήρες δυναμικό της και τα θεσμικά όργανα των κοινοτήτων δεν έχουν ακόμη φθάσει σε μια κατάσταση κοινωνικής και πολιτικής ωριμότητας.

Ως προς την κοινωνική σύνθεσή της η Jerash χαρακτηρίζεται ως μια ομοιογενής αγροτική κοινωνία με ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, και μια κοινωνία Βεδουίνων (οικογενειακό όνομα φυλής: Bani Hasan) που μεταφέρθηκε σε αγροτικές κοινότητες.

Μια άλλη εξέλιξη το 1967, ήταν η τεράστια ροή μεταναστών από την Παλαιστίνη. Αυτοί οι μετανάστες θεωρούν την περιοχή ως προσωρινό καταφύγιο και διακατέχονται από αισθήματα έντονης αποξένωσης. Οι τοπικές και διεθνείς πολιτικές συγκυρίες εμπόδισαν τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων, κατάσταση που οδηγεί σε εντάσεις ως προς τους περιορισμένους πόρους, ιδίως το νερό και τις υποδομές.