Ιταλία, Νάπολη

Αρχαία υδραγωγεία της Νάπολης

Αρχαία υδραγωγεία της Νάπολης: από τις αστικές χρήσεις στο αυτοκρατορικό μεγαλείο

ΕΡΓΑ ΝΕΡΟΥ

ΗΝάπολη είναι χτισμένη σε μια ηφαιστιογενή περιοχή. Οι ελάχιστες τοπικές πηγές δεν εξασφάλιζαν αυτάρκεια της πόλης σε νερό, αντίθετα η πόλη ήταν πάντα υποχρεωμένη να το αναζητά αλλού, σε ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες. Έτσι η πόλη διέθετε υδραγωγεία ήδη από τους αρχαίους χρόνους.

Τα τρία κύρια υδραγωγεία που παρείχαν κατά το παρελθόν στη Νάπολη φρέσκο νερό ήταν κυρίως υπόγεια:

Το υδραγωγείο Bolla είναι το πρώτο που χτίστηκε για τη Νάπολη στην αρχαιότητα (περίπου 400 π.Χ.). Αυτό έδωσε την πόλη πόσιμο νερό για πάνω από δύο χιλιετίες!
Το υδραγωγείο Serino, που χτίστηκε αρχικά γύρω στο 30-20 π.Χ. Ήταν γνωστό επίσης ως Υδραγωγείο του Αυγούστου, καθώς κατασκευάστηκε την εποχή του Αυγούστου, και αργότερα ως Υδραγωγείο του Κλαύδιου, από αυτόν που το ανακαίνισε τον 4ο αι. μ.Χ.
Το Υδραγωγείο Carmignano, το πιο πρόσφατο, κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της ισπανικής αντιβασιλείας του 1600 μ.Χ.

Τα τρία υδραγωγεία, που διασταυρώνονταν, δημιουργούσαν ένα πολύπλοκο δίκτυο από υπόγεια περάσματα και δεξαμενές. Όλα τα κτίρια που χτίστηκαν μέχρι το 1885 (χρονιά της πανούκλας) με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνδέονταν με τις δεξαμενές. Εκείνη την εποχή είχε ήδη αρχίσει να χτίζεται το ασφαλέστερο υδραγωγείο πίεσης, το οποίο αντικατέστησε όλα τα μέχρι τότε υδραγωγεία.

Περιέργως το αρχαίο υδραγωγείο Bolla (με τις μεταγενέστερες προσθήκες και τις δεξαμενές του) ήταν σε χρήση μέχρι τα τέλη του 19ου αι., μαζί με αυτό του Carmignano, με το τελευταίο να προορίζεται κυρίως για τη λειτουργία των νερόμυλων. Αντίθετα, το υδραγωγείο Serino ακολούθησε μια διαφορετική διαδρομή κατά μήκος της ακτής και εγκαταλείφτηκε από τον 6ο αι., επειδή η ηφαιστειακή δραστηριότητα είχε αλλάξει εντελώς τη μορφολογία της περιοχής, δημιουργώντας μέχρι και ένα νέο βουνό (Monte Nuovo). Εκτός από τη Νεάπολη το υδραγωγείο Serino εφοδίαζε με φρέσκο νερό το Miseno, το λιμάνι του ρωμαϊκού πολεμικού στόλου, αλλά και τις πολύ πλούσιες πόλεις Πομπηία, Puteoli, Κύμη, Baiae και Hercolaneum.

Το υδραγωγείο Serino πήγαζε από πολύ πιο μακριά από ό, τι το Bolla, από τα Απέννινα, στην τοποθεσία Serino, περίπου 80 χλμ. από τη Νάπολη. Μετά από 100 χιλιόμετρα διαδρομής το Serino κατέληγε στο Bacoli, την τεράστια δεξαμενή του ρωμαϊκού στόλου, γνωστή ως Piscina Mirabilis.

Γύρω στο 1600, η βασιλική απαγόρευση της μεταφοράς οικοδομικών υλικών από περιοχές έξω από την πόλη, με σκοπό να αναχαιτίσει την οικοδομική ανάπτυξη, στην πραγματικότητα ενθάρρυνε την εξόρυξη ψαμμίτη. Οι Ναπολιτάνοι συνέχισαν να χτίζουν σπίτια και παλάτια με την εξορυσσόμενη ηφαιστειακή τέφρα δημιουργώντας μεγάλες κοιλότητες, οι οποίες τελικά μετατράπηκαν σε υπόγειες δεξαμενές. Αυτές οι δεξαμενές είναι το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των αρχαίων υδραγωγείων της Νάπολης.

Το υδραγωγείο Bolla

Το υδραγωγείο Bolla είναι το αρχαιότερο της Νάπολης και χρονολογείται από τους αρχαίους χρόνους (περίπου 400 π.Χ.). Διέθετε πολλές πηγές νερού σε μια περιοχή γνωστή ως πεδιάδα «Volla», περίπου 10 χλμ. ανατολικά της αρχαίας πόλης. Το υδραγωγείο διατρέχει 2.100 εκτάρια μιας πεδινής λωρίδας γης που αγκαλιάζει τη θάλασσα σε σχήμα βεντάλιας, με ελάχιστη κλίση (το υψηλότερο σημείο του είναι μόλις 24 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας).

Η μορφολογία του εδάφους και η παρουσία αμμόλοφων κατά μήκος της παραλίας ευνόησαν το λίμνασμα του νερού στην περιοχή, η οποία ανέκαθεν παρουσίαζε βαλτώδη χαρακτηριστικά και μεγάλη αφθονία νερού, τόσο επιφανειακού όσο και υπόγειου.

Στην αρχαιότητα η πεδιάδα Volla τροφοδοτούσε επίσης τον ποταμό Sebeto, που παλαιότερα περνούσε μέσα από την αρχαία Νάπολη. Ενώ μέχρι τον 17ο μ.Χ. αι. ο ποταμός είχε πια εξαφανιστεί, συνέχιζε να αποδίδεται ως ανθρώπινη φιγούρα σε έργα τέχνης.

Από λειτουργικής άποψης το υδραγωγείο Bolla χωρίζεται σε τρία τμήματα: το πρώτο αποτελείται από τις υπόγειες σήραγγες αποστράγγισης του υδροφόρου ορίζοντα, το δεύτερο αποτελείται από το κανάλι που έφτανε στην πόλη (στην Πύλη της Κάπουα), εν μέρει υπόγειο και εν μέρει υπέργειο, και το τρίτο αφορά το πυκνό δίκτυο καναλιών διανομής, εξ ολοκλήρου σκαμμένο στην ηφαιστειακή τέφρα.

Το υδραγωγείο Bolla πήγαζε από το «Monte Somma», 19 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, συνεχίζοντας μέσω υπόγειων αποστραγγιστικών στοών. Το υδραγωγείο χωριζόταν σε δύο κανάλια, τη«Volla», για τη λειτουργία των μύλων, και τη «Formale» ή «Formello» που μετά από μια διαδρομή περίπου 8 χλμ. έφθανε στην πόλη, κοντά στηνκρήνη Formiello, λίγο πιο βόρεια από την Πύλη της Κάπουα, περίπου 13 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Μέσα στην πόλη τα κανάλια του κεντρικού και του τοξωτού αγωγού διακλαδίζονταν σε πολλές κατευθύνσεις.

Το υδραγωγείο Bolla εξυπηρετούσε κυρίως αστικές χρήσεις, εφόσον το χαμηλό ύψος του (13 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στην Πύλη της Κάπουα) το καθιστούσε ακατάλληλο για βιοτεχνική εκμετάλλευση. Επιπλέον η αρχική πηγή του υδραγωγείου Bolla, που το τροφοδοτούσε για αιώνες, θεωρούταν ανώτερης ποιότητας σε σχέση με τις πηγές του νεότερου υδραγωγείου Carmignano που χτίστηκε τον 17ο αι. μ.Χ.

Η εκτίμηση της παροχής του υδραγωγείου Bolla, που σε κάθε περίπτωση μεταβαλλόταν ανά εποχή και ανάλογα με το σημείο της διαδρομής του, δεν είναι ένα απλό ζήτημα. Ο Vermeau στα τέλη του 19ου αι. εκτίμησε την ημερήσια παροχή στην είσοδο της πόλης σε 14.000 m3, ο Firrao το 1966 την εκτίμησε σε μόλις 5.198 m3 (αναφερόμενος στην Πύλη της Κάπουα), ενώ ο Ruocco το 1969 εκτίμησε στην ημερήσια παροχή των πηγών του υδραγωγείου στα 43.000 m3 (500 λίτρα/δευτερόλεπτο).

Το υδραγωγείο Bolla συνέχισε να εξαπλώνεται κάτω από την πόλη για αιώνες. Η έλλειψη τεκμηρίων δεν βοηθά την ακριβή χρονολόγηση των διακλαδώσεών του αλλά μπορεί κάποιος να τις αποδώσει λογικά στις περιόδους της αστικής επέκτασης της πόλης.

Το υδραγωγείο Bolla αναπτύχθηκε επίσης κατά τη διάρκεια της Ανδεγαυικής περιόδου (13ος αι. μ.Χ.), με το παρακλάδι του S. Giovanni a Carbonara. Τα κτίρια στο χαμηλότερα χτισμένο μέρος της πόλης, στους πρόποδες του λόφου Vomero, υδρεύονταν από ένα δίκτυο ελαφρώς επικλινών καναλιών σκαμμένων στην ηφαιστειακή τέφρα, που έρρεαν κατά μήκος των δρόμων ή υπογείως, ανάλογα με την περίοδο, ενώ οι περιοχές ψηλότερα υπέφεραν πάντα από έλλειψη νερού. Τα κανάλια τροφοδοτούσαν επίσης υπόγειες δεξαμενές που συνδέονταν με την επιφάνεια, μέσω πηγαδιών σκαμμένων τις αυλές των κτιρίων ή απευθείας στο εσωτερικό των διαμερισμάτων.

Η γνώση των νόμιμων και των παράνομων υδροληψιών από τους κατοίκους κατά μήκος των υδραγωγείων ήταν θεμελιώδους σημασίας για τη διοίκηση της πόλης, η οποία ανέθετε σε τεχνικούς τη συντήρησή τους. Αυτοί οι «pozzari» (= άνδρες των πηγαδιών, «πηγαδάδες» ) ήταν οι μόνοι πραγματικοί ειδικοί για τις σήραγγες, γνώριζαν πολύ καλά το περίπλοκο δίκτυο και κινούνταν σε αυτό με ευκολία και άνεση. Στην πραγματικότητα η πόλη κατακτήθηκε δύο φορές από πολιορκία, το 536 και το 1642 μ.Χ., μετά από προδοσία των pozzari που έδειξαν τις διαδρομές στους εισβολείς.

Από τον 15ο αι. αρκετοί μηχανικοί είχαν επιφορτιστεί κατά περιόδους από τη διοίκηση της πόλης με τη σύνταξη εκθέσεων για την κατάσταση διατήρησης και χρήσης του υδραγωγείου. Στην έκθεσή του το 1884 ο μηχανικός Melisurgo, μετά από προσωπική επιθεώρηση του υπόγειου υδραγωγείου, περιέγραψε ένα δίκτυο πάμπολλων ακανόνιστων καναλιών που δεν προχωρούσαν σε ευθεία γραμμή για περισσότερα από 10 μ. Αν και ήταν αδύνατο να σχεδιάσει έναν πλήρη χάρτη του δικτύου, σημείωσε ότι, αν κάποιος ήταν δυνατόν να να αποτυπώσει ένα τμήμα του υπεδάφους της Νάπολης σε βάθος 12 μ., το υδραγωγείο Bolla θα εμφανιζόταν ως ένας τεράστιος κορμός με πολλά μεγάλα κλαδιά που διαιρούνταν, πολλαπλασιάζονταν και διασταυρώνονταν το ένα με το άλλο σε μια μυριάδα στροφών και με λίγα μικρά ευθύγραμμα τμήματα, που κατέληγαν στη μια ή στην άλλη περίπτωση σε μια δεξαμενή κι ένα πηγάδι.

Για να ικανοποιηθεί η χρόνια ανάγκη της Νάπολης για νερό, ιδιαίτερα για βιομηχανική χρήση, μια νέα προσθήκη στο υδραγωγείο Bolla κατασκευάστηκε το 1629 από τον Cesare Carmignano, ιδιοκτήτη νερόμυλων. Τα υδραγωγεία Bolla και Carmignano ήταν μερικώς ανοιχτά (ξεσκέπαστα), άρα και ευάλωτα τόσο στη ρύπανση όσο και τη μόλυνση, και γι΄αυτό κατά διαστήματα προκαλούνταν επιδημίες.

Με την κατασκευή του σύγχρονου υδραγωγείου πίεσης Serino στα τέλη του 19ου αι. η λειτουργία του υδραγωγείου Bolla φάνηκε να φτάνει στο τέλος της μετά από δύο χιλιετίες. Παρόλα αυτά στη δεκαετία του 1930 ορισμένες βιομηχανίες της Νάπολης ανέκτησαν τα νερά του υδραγωγείου Bolla και χάρη στην αποκατάσταση ενός από τα κανάλια του το υδραγωγείο ανταποκρίθηκε σε κάποιες βιομηχανικές χρήσεις στη ναπολιτάνικη ενδοχώρα.

Μέχρι πριν από έξι δεκαετίες θα μπορούσε κανείς να ακολουθήσει δίκτυα υπόγειων καναλιών για χιλιόμετρα. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι δεξαμενές μετατράπηκαν σε αντιαεροπορικά καταφύγια. Επίσης τεράστιες ποσότητες σκουπιδιών και τα συντρίμμια από την κατάρρευση βομβαρδισμένων κτιρίων ρίχτηκαν στο παλιό υδραγωγείο. Εκτιμάται ότι μόνο το 30 % του δικτύου είναι σήμερα προσβάσιμο, ενώ το υπόλοιπο μέρος του παραμένει άγνωστο.

Το υδραγωγείο Serino ή Aqua Augusta

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο «Aqua Augusta» κατασκευάστηκε αρχικά περίπου την εποχή του Αυγούστου (30 – 20 π.Χ.). Είναι επίσης γνωστό ως «Claudius» (του Κλαυδίου), υπό την εξουσία του οποίου αποκαταστάθηκε τον 4ο αι. μ.Χ. (δείτε περισσότερα για την πλάκα που ανακοινώνει την αποκατάστασή του στο ΑΝΘΡΩΠΟΙ), καθώς και «Serino» από το όνομα των πηγών του.

Δεν είναι τόσο γνωστό όσο άλλα μεγαλοπρεπή ρωμαϊκά υδραγωγεία, πιθανώς επειδή ήταν ως επί το πλείστον υπόγειο, χωρίς ίχνη από θεαματικές τοξωτές γέφυρες. Ακόμα κι έτσι, με μήκος 100 χλμ., είναι ένα σημαντικό έργο εφαρμοσμένης μηχανικής.

Καθώς η Νάπολη εξελισσόταν από μια ελληνική αποικία σε μια ρωμαϊκή και αργότερα αυτοκρατορική πόλη μετά την κατάκτησή της, οι ανάγκες της για νερό αυξάνονταν σημαντικά. Οι Ρωμαίοι εξασφάλισαν επιπλέον νερό μέσω του υδραγωγείου Aqua Augusta προς συμπλήρωση της παροχής από το υδραγωγείο Bolla.

Το εκτεταμένο ρωμαϊκό υδραγωγείο κατέληγε στο λιμάνι για τον εφοδιασμό των πλουσίων, των εμπόρων και του βασιλικού ναυτικού. Η πηγή του ήταν στα όρη Terminio-Tuoro και ονομάστηκε Fons Augusteus, όχι μακριά από την πόλη Αβελλίνο.

Στη διαδρομή των 100 χλμ. του (!) πριν καταλήξει στο Miseno, το υδραγωγείο Serino περνούσε από οκτώ πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της Πομπηίας, του Ηρακλείου και της Νάπολης, με πολυάριθμες διακλαδώσεις που παρείχαν νερό στις υπάρχουσες δημόσιες και ιδιωτικές κρήνες και δεξαμενές.

Στη Νάπολη, το υδραγωγείο Serino περνούσε μέσα από μία σήραγγα, σήμερα γνωστή ως «Crypta Napolitana», κατόπιν κάτω από το λόφο Posillipo, το Campi Flegrei, την πόλη Puteoli για να καταλήξει στη μεγαλύτερη δεξαμενή γλυκού νερού που κατασκευάστηκε ποτέ από τους Ρωμαίους, την Piscina Mirabilis στο Miseno.

Η υψομετρική διαφορά του υδραγωγείου, από τα 366 μ. στις πηγές του στα 10 μ. στην Piscina Mirabilis, δίνει μια μέση κλίση 0,3%. Αυτό όμως δεν είναι ακριβές γιατί η κλίση διαφοροποιούταν αρκετά κατά μήκος του υδραγωγείου.

Το επίμηκες υδραγωγείο Serino είχε μια πολύ ταραγμένη ιστορία, πιθανώς λόγω των εκρήξεων του Βεζούβιου και των σεισμών. Χρειάστηκε πρώτα να αποκατασταθεί επί Κλαύδιου τον 4ο αι. μ.Χ. και μετά να εγκαταλειφθεί οριστικά γύρω στον 5ο – 6ο αι. μ.Χ. Εκείνη την εποχή η πόλη εξυπηρετούνταν από πηγάδια και πολλές μικρότερες πηγές όπως τις «Tre Cannoli», «Acqua Aquilia», «Santa Lucia», «Leone», «San Paolo» κ.ά.

Το υδραγωγείο Carmignano του 1600

Κατά την εποχή της αντιβασιλείας (16ος και 17ος αι. μ.Χ.) η Νάπολη γνώρισε μια τέτοια ανάπτυξη ώστε το νερό των υδραγωγείων συχνά υπεραντλούνταν, νόμιμα ή/και παράνομα, τόσο εντός όσο και εκτός της πόλης. Το νερό χρησιμοποιούνταν σε κρήνες και διανεμόταν σε εμπόρους, θρησκευτικά τάγματα, οικογένειες ευγενών και πλούσιων αστών. Για την πλειοψηφία του πληθυσμού η πιο κοινή πηγή νερού ήταν τα διάσπαρτα δημόσια πηγάδια που ο αριθμός τους κυμαίνονταν από 3.700 έως 9.000 (!), σύμφωνα με ορισμένες πηγές.

Ως εκ τούτου, κατά την περίοδο αυτή εντεινόταν το πρόβλημα της ανεπαρκούς παροχής του υδραγωγείου Bolla εξαιτίας και του ότι ένα μέρος του διοχετευόταν στους μύλους. Πράγματι, η ανάγκη για επιπλέον παροχή ή ένα νέο υδραγωγείο κατέστη ζωτική.

Τον 16ο αι. ανακαλύφθηκαν δύο νέες πηγές για το υδραγωγείο Bolla κοντά στις αγροικίες «La Preziosa» και «Tavernanova». Αργότερα και άλλα κανάλια συνδέθηκαν με αυτό για να αυξήσουν την παροχή του. Αυτή η προσθήκη στο υδραγωγείο Bolla, που είχε κατασκευαστεί από τον Cesare Carmignano το 1600, πήρε το όνομά του.

Το νέο υδραγωγείο Serino του 1882

Μόνο στα τέλη του 19ου αι., μετά την ενοποίηση της Ιταλίας, οι νέες τεχνολογίες επέτρεψαν να κατασκευαστεί το πρώτο υδραγωγείο πίεσης στη Νάπολη, όπως και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Το νέο υδραγωγείο Serino του 1882 αντικατέστησε τα δύο προηγούμενα (Bolla και Carmignano). Στην πραγματικότητα μετά από περισσότερα από 2000 χρόνια ζωής το υδραγωγείο Bolla έλαβε τέλος.

Πίσω στο 1885 θα μπορούσε κανείς να κατεβεί σε ένα από τα 4.628 τότε γνωστά πηγάδια και να περιηγηθεί στην υπόγεια πόλη σε όλο το μήκος και το πλάτος της, από τη Santa Caterina a Formiello στο Monte di Dio, από το Ponti Rossi στο Capo Misero και από το San Giovanni a Carbonara στη Sanità.

Άλλα έργα νερού γύρω από τη Νάπολη

Το υδραγωγείο Serino γέμιζε αρκετές δεξαμενές στο τμήμα πέρα από τη Νάπολη. Στo Puzzuoli το υδραγωγείο τροφοδοτούσε αρκετές δεξαμενές, ιδίως την Piscina Cardito (55×16 μ.) από τον 2ο αι. μ.Χ., και την Piscina Lusciano (35×20 μ.) από τον 1ο μ.Χ. αι. Πιο κάτω περιγράφονται δύο εντυπωσιακά έργα νερού στο Miseno, η Piscina Mirabilis και η Cento Camarele.

Piscina Mirabilis

Η τεράστια δεξαμενή σκάφτηκε εξ ολοκλήρου στην ηφαιστειακή τέφρα. Με 15 μ. ύψος / βάθος, 72 μ. μήκος και 25 μ. πλάτος είχε χωρητικότητα 12.000 m3. Η Piscina Mirabilis είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή ρωμαϊκή δεξαμενή που ήρθε ποτέ στο φως. Υποστηριζόταν από θολωτές οροφές και 48 κολόνες σε 4 σειρές, που θυμίζουν τους διαδρόμους ενός τεράστιου καθεδρικού ναού. Η είσοδος γίνεται από δύο σκάλες σε διαγώνια θέση.

Εφαρμόστηκε τοιχοποιία τύπου opus reticulatum με τούβλα (στους πλευρικούς τοίχους) και με ηφαιστειακή τέφρα (στις κολόνες), καθώς και μια επίστρωση αδιαβροχοποίησης. Στη βάση των κολόνων και των τοίχων, το κράσπεδο, με λειασμένες γωνίες, είχε το ρόλο να προλαμβάνει διαρροές. Στο δάπεδο του κεντρικού κλίτους μια λεκάνη βάθους 1,1 μ. προφανώς χρησίμευε ως δεξαμενή καθίζησης και αποστράγγισης για τον καθαρισμό και το τακτικό άδειασμα της δεξαμενής. Κοντά στην είσοδο το νερό εισέρχονταν από κατάλληλο στόμιο. Η απουσία στομίων εξόδου υποδηλώνει ότι το νερό αντλούνταν από την κορυφή με μηχανικά μέσα και κατόπιν οδηγούνταν σε κανάλια.

Η Piscina Mirabilis κατά κύριο λόγο χρησιμοποιούνταν για να καλύψει τις ανάγκες του αυτοκρατορικού στόλου στο Miseno.

Μετά από μια πρόσφατη αναστήλωση σήμερα (2013) είναι ανοικτή στο κοινό. Πολύ συχνά την επισκέπτονται εκπαιδευόμενοι φωτογράφοι για πρακτική εξάσκηση, καθώς η μούχλα στους τοίχους σε συνδυασμό με το αμυδρό φως δημιουργεί υψηλής ποιότητας εικόνες.

Cento Camarelle

Δίπλα στην κύρια δεξαμενή στο Miseno υπήρχε μια σειρά από άλλες ιδιωτικές δεξαμενές, όπως η γνωστή με το όνομα Cento Camarelle (= 100 μικρά δωμάτια), μια συστοιχία από στέρνες σε δύο επίπεδα, κατασκευασμένες σε διαφορετικές εποχές, από τα τέλη της Ρωμαϊκής εποχής μέχρι και τον 1ο αι. μ.Χ.

Πρόκειται για ένα δομημένο σύνολο δεξαμενών που χρησιμοποιούνταν για την ύδρευση της παραθαλάσσιας βίλας του ρήτορα Quintus Hortensius Ortalo. Ήταν παραδοσιακά γνωστή και ως «Φυλακές του Νέρωνα».

Το συγκρότημα αποτελείται από δύο ανεξάρτητους ορόφους, χτισμένο σε ένα βράχο από ηφαιστειακή τέφρα πάνω από τη θάλασσα. Το παλαιότερο τμήμα του κάτω ορόφου διαθέτει μια σειρά από θολωτές σήραγγες και ένα μακρύ διάδρομο που προσφέρει υποβλητική θέα στη θάλασσα. Ο δεύτερος όροφος, 6 μ. ψηλότερα, είναι μεταγενέστερος. Στην πραγματικότητα έχει διαφορετική διάταξη, αποτελούμενος από μια μεγάλη δεξαμενή που χωρίζεται σε τέσσερα κλίτη από κολόνες που στηρίζουν τις καμάρες.

Με την έλευση του Αυγούστου και την κατασκευή του λιμανιού του Misenum, το συγκρότημα του Centum Cellae υπέστη σημαντικές αλλαγές, χρησιμοποιούμενο έκτοτε για την αποθήκευση αμφορέων λαδιού και κρασιού ή ως αποθήκη για τον στόλο στο Misenum.

Next: ΑΝΘΡΩΠΟΙ