Το υδραγωγείο του Ευπαλίνου στη Σάμο

Η Σάμος βρίσκεται στο ανατολικό Αιγαίο, απέναντι από τις ακτές της Τουρκίας, και χωρίζεται από τη Μικρά Ασία με το στενό της Μυκάλης. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα ελληνικά νησιά, με έκταση 477 km², προικισμένο με πλούσια βλάστηση, όμορφες παραλίες και άφθονα πηγαία ύδατα.

Στην κλασική αρχαιότητα, η Σάμος άκμασε ως κορυφαίο εμπορικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου. Η τοποθεσία της, απέναντι από τις ακτές της Μικράς Ασίας και οι δραστηριότητες των κατοίκων της ως ναυτικών και εμπόρων προσέδωσαν οικονομική ευημερία και πολιτική δύναμη στο νησί, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια του 7^ου αι. και κυρίως τον 6^ο αι. π.Χ. Η πρωτεύουσα εδραζόταν στην πλαγιά του όρους Άμπελος, όπου δέσποζε πάνω από ένα φυσικό λιμάνι και τη στενή λωρίδα θάλασσας μεταξύ Σάμου και Μικράς Ασίας.

Σε αυτήν την περίοδο αναφέρεται ο Ηρόδοτος, όταν επισκέπτεται το νησί το 460 π.Χ. (link), θαυμάζοντας τα πιο αξιομνημόνευτα κατορθώματα της μηχανικής στην Ελλάδα:

• Τον κυματοθραύστη, που προστάτευε το λιμάνι από τους νότιους ανέμους του χειμώνα (ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε κατά τον 19^ο αιώνα),
• Το ναό της Ήρας με τα μεγαλειώδη, παλιμψηστικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του, και
• Το Ευπαλίνειο όρυγμα, που διοχέτευε νερό στην πόλη, μέσα από το βουνό. Ο Ηρόδοτος σχολιάζει εκτενώς έργο αυτό, κατονομάζοντας τον μηχανικό Ευπαλίνο (= αυτός που λύνει τα προβλήματα εύκολα), γιο του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα. Πολλοί εργάτες, κατά πάσα πιθανότητα σκλάβοι, θα χρησιμοποιήθηκαν για την εκτέλεση του έργου.

Η ευημερία της Σάμου που αντανακλάται σε αυτά τα έργα, συνδέεται συνήθως με την εποχή του τυράννου Πολυκράτη (538-522 π.Χ.), του οποίου η αυλή, στο πλαίσιο της φυσιοκρατικής φιλοσοφίας της Ιωνίας, φιλοξενούσε τη διανόηση του ελληνικού κόσμου. Οι τύραννοι εκείνη την εποχή συνήθιζαν να επενδύουν στο εσωτερικό των πόλεών τους, παρά σε αναθηματικές προσφορές. Με υποδομές που κάλυπταν τις ανάγκες των πολιτών (για παράδειγμα, ο κυματοθραύστης, ο τέταρτος ναός της Ήρας και τα συμπαγή οχυρωματικά τείχη, γύρω από την πρωτεύουσα) πετύχαιναν να καλλιεργήσουν τη δημόσια εικόνα τους.

Οικοδομήματα, που σχετίζονται με τη διαχείριση των υδάτων, που εξυπηρετούν τις επεκτεινόμενες αρχαϊκές πόλεις στα τέλη του 6^ου αι. π.Χ., ήταν ανάμεσα στα κύρια ενδιαφέροντά τους. Τέτοια έργα είναι η κρήνη του Θεαγένη στα Μέγαρα, η κρήνη του Περιάνδρου στην Κόρινθο, το υδραγωγείο του Πεισίστρατου στην Αθήνα ή το υδραγωγείο στο Φλεριό της Νάξου.

Ωστόσο, η αρχαιολογική έρευνα στο όρυγμα του Ευπαλίνου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το έργο ήταν έτοιμο μέχρι το 550 π.Χ., ως εκ τούτου θα πρέπει να ήταν μέρος άλλου κατασκευαστικού προγράμματος στο νησί, πιθανώς σύγχρονο με τον τρίτο ναό της Ήρας από τους αρχιτέκτονες Ροίκο και Θεόδωρο (περ. 570-560 π.Χ.), το οποίο ολοκληρώθηκε πριν ο Πολυκράτης έρθει στην εξουσία.