ΕΡΓΑ ΝΕΡΟΥ
Η λειτουργία ενός συστήματος Foggara
Με τη δύναμη της βαρύτητας, οι αποστραγγιστικές στοές των foggaras μεταφέρουν με ήπιο τρόπο το νερό από τον υδροφόρο ορίζοντα στο σημείο εξόδου (ή πηγή ή στόμιο). Το στόμιο της foggara βρίσκεται σε σημείο υψηλότερο από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ώστε αυτές να μπορούν να αρδευτούν μόνο μέσω της βαρύτητας. Στην είσοδο του φοινικώνα ένας ή περισσότεροι διάτρητοι διανομείς (kesrias)
οδηγούν το νερό σε ένα δίκτυο από κύρια και δευτερεύοντα κανάλια και στη συνέχεια στα τεμάχια καλλιεργήσιμης γης.
Το νερό, μέσω μιας δενδρικής δομής, διοχετεύεται σε πολλά μικρότερα κανάλια και τροφοδοτεί τα madjen (λιμνούλες ή γούρνες νερού, νερόλακκους).
Από εκεί το νερό ποτίζει τις καλλιέργειες, ανάλογα με τις ανάγκες τους σε νερό
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Το πρόβλημα του συστήματος των foggaras στο Timimoun και δυνατότητες αντιμετώπισής του
Δυστυχώς, τον Απρίλιο του 2000 ένα μέρος της κύριας στοάς της foggara στο Timimoun, της “Ifli Amokrane”, που χρονολογείται πριν από τον 5ο αιώνα μ.Χ., υπέστη κατολίσθηση, με αποτέλεσμα να τεθούν εκτός λειτουργίας περίπου 500 μέτρα του τούνελ. Έτσι, λόγω έλλειψης νερού, καταστράφηκαν εκατό εκτάρια του φοινικώνα.
Hydria Virtual Museum
Σήμερα (2011), η Διεύθυνση Υδραυλικών Έργων του Wilaya d’ Adrar (διοικητικής υπηρεσίας αντίστοιχης των κυβερνητικών νομαρχιών της Γαλλίας) είναι υπεύθυνη για τις εργασίες συντήρησης στη στοά της foggara, μέχρι το στόμιο και τον διάτρητο διανομέα (kesria). Ωστόσο η αποκατάσταση όλου του υπόλοιπου συστήματος άρδευσης, συμπεριλαμβανομένων των καναλιών (“seguias”), των διανομέων (“kesrias”) και των λιμνών κατακράτησης (“madjen“), παραμένει εξ ολοκλήρου στην ευθύνη των καλλιεργητών.
Άλλη μια λύση που εξετάστηκε αφορούσε στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκών αντλιών για άντληση υπόγειου νερού μέσα στον φοινικώνα (οι ηλεκτρικές αντλίες είναι πολύ ακριβές για τους χωρικούς). Η σύνδεση στο δίκτυο θα ήταν εφικτή επειδή ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται σε βάθος που δεν ξεπερνά τα δέκα μέτρα. Ωστόσο μια τέτοια λύση είναι δαπανηρή και εγείρει τα ακόλουθα ζητήματα:
- Το αντλούμενο νερό γρήγορα θα γινόταν υφάλμυρο και κατά συνέπεια ακατάλληλο για ύδρευση, ειδικότερα όσο πλησιάζει κανείς τη sebkha.
- Η συντήρηση των αντλιών θα απαιτούσε τεχνικές γνώσεις, οπότε και την τεχνική κατάρτιση των χρηστών.
- Ο χρόνος ζωής των φωτοβολταϊκών πάνελ θα ήταν μικρός λόγω του κλίματος της περιοχής: η επιφάνεια των πάνελ που μένουν εκτεθειμένα στο δυνατό αέρα και τις αμμοθύελλες πολύ γρήγορα γίνεται τραχιά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η απόδοσή τους.
- Η εγκατάσταση των αντλιών θα έθετε και οργανωτικά ζητήματα, διότι μέχρι σήμερα το αρχαίο σύστημα των foggaras ενώνει την κοινότητα κάτω από ένα κοινό, συλλογικό σύστημα ύδρευσης, το οποίο επιτηρείται από έναν μοναδικό επόπτη.
- Τέλος, αυτή η λύση θα δημιουργούσε εντάσεις μεταξύ των χρηστών και θα καθιστούσε απαραίτητη την παρακολούθηση και επίβλεψη των αντλιών σε μόνιμη βάση.
Απογραφή και παροχή
Στις μέρες μας, η χρήση των συστημάτων foggaras σε αυτές τις περιοχές της Αλγερίας απαιτεί μια νέα προσέγγιση ως προς τη συντήρησή τους, καθώς η παραδοσιακή μέθοδος καθαρισμού τους απαιτεί πολλά εργατικά χέρια και εποπτεία από εξειδικευμένους τεχνίτες. Καθώς σταδιακά χάνεται η παραδοσιακή τεχνογνωσία συντήρησής τους, ο αριθμός των εν λειτουργία συστημάτων foggaras έχει πέσει από τις 1400 (πριν από λίγες δεκαετίες) σε μόλις 900 σήμερα. Η μείωση του αριθμού των foggaras σε λειτουργία συνδυάζεται και με τη σταθερή μείωση της παροχής νερού από αυτές. Η κατάσταση επιδεινώνεται και εξαιτίας των συχνά ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων που εξαντλούν τα υπόγεια νερά.
Το «υδροδοτικό δυναμικό» (water capacity) στην έκταση που καλύπτουν οι foggaras του Timimoun έχει προσδιοριστεί με διάφορα μοντέλα (π.χ. ERESSI, ΟSS.BRL) σε περίπου 1.4 δισεκ. m3 ετησίως. Η ετήσια κατανάλωση νερού υπολογίζεται στην κλίμακα των 510 hm3 από τα ~590 πηγάδια και γεωτρήσεις και επιπλέον 90 hm3 από τις ~ 900 foggaras (1 hm3 = cubic hectometer = 100m X 100m X 100 m = 1 million m3).
Ένα σημαντικό ζήτημα είναι η αδυναμία εκμετάλλευσης του νερού μιας foggara για άρδευση εκτάσεων που βρίσκονται υψηλότερα από αυτήν, παρόλο που τα ανάντη εδάφη είναι καλύτερης ποιότητας από τα κατάντη εδάφη, τα οποία συνήθως έχουν υποστεί αλατοποίηση λόγω των πολλαπλών αρδεύσεων.
Οι εκχωρήσεις γης
Μετά την απελευθέρωση της ιδιοκτησίας γης, οι χωρικοί και αγρότες, οι επαναπατριζόμενοι μετανάστες κ.λπ. απέκτησαν κλήρο με ελάχιστη ή καθόλου πρόσβαση στις foggaras, οπότε άνοιξαν πηγάδια και γεωτρήσεις για να βρουν νερό. Επιπλέον, εγκαταστάθηκαν έξω από τα όρια του φοινικώνα, καλλιεργώντας αγροκτήματα από 1 έως 2 εκτάρια, γεγονός που οδήγησε στην κατάρρευση του προηγούμενου συστήματος. Προφανώς τα μέλη των τοπικών κοινωνιών κλονίστηκαν από την ξαφνική εισβολή του σύγχρονου κόσμου και δεν ενδιαφέρονται όλοι στον ίδιο βαθμό σε ό,τι αφορά στη διατήρηση των foggaras.
Η εμφάνιση μερικά χρόνια αργότερα της ύδρευσης με περιστροφικούς ψεκαστήρες (κανονάκια), επέτρεψε την εξάπλωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων από μερικά εκτάρια σε δεκάδες ή και εκατοντάδες εκτάρια γης. Τα πηγάδια (20 έως 80 μέτρα βάθος) και οι γεωτρήσεις, σε ακόμη μεγαλύτερα βάθη (πάνω από 100 μέτρα), έχουν τη δυνατότητα παροχής 30 έως 50 λίτρων νερού ανά δευτερόλεπτο, δηλαδή όγκου νερού ίσου με αυτόν που παρέχουν οι υπόγειες στοές μιας foggara με μήκος 15 έως 25 χιλιόμετρα. Οι γεωτρήσεις, που ηλεκτροδοτούνται από το συμβατικό δίκτυο διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, επιτρέπουν την εκμετάλλευση εδάφους η οποία πριν ήταν αδύνατη.
Επιπλέον, στην περιοχή παρατηρείται αυξημένη δραστηριότητα από ομίλους επενδυτών, οι οποίοι, πέρα από το να αντιμετωπίσουν τους κοινωνικούς περιορισμούς για τη χρήση των foggaras, σκοπεύουν να δημιουργήσουν αγροτικούς συνεταιρισμούς που θα εκμεταλλεύονται αρκετές εκατοντάδες ή χιλιάδες εκτάρια. Γεωτρήσεις και αρδρευτικά κανάλια προορίζονται κυρίως για την καλλιέργεια κτηνοτροφικών σιτηρών ή άλλων αγρoτο-βιομηχανικών προϊόντων, εις βάρος των φοινίκων.
Οι παραπάνω ενέργειες συνεπάγονται ότι στην περιοχή του Timimoun αντλούνται συνολικά 40 m3 νερού ανά δευτερόλεπτο από βαθείς υδροφορείς, αυξάνοντας την παροχή από 0,05l/s/hab (λίτρα ανά δευτερόλεπτο ανά κάτοικο) που ίσχυε το 1960 σε 11l/s/hab το 2005.
Οι επιπτώσεις
Κανένας υδρογεωλόγος δεν μπορεί να αρνηθεί ότι προβλέπεται να υπάρξει μια πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, η οποία προοδευτικά θα επηρεάσει τα συστήματα των foggaras που τροφοδοτούν τους φοινικώνες. Στην ουσία, το τίμημα μιας επιτυχημένης προσπάθειας να εκσυγχρονιστούν οι αγρότες, ώστε να μπορέσουν να πρωτοπορήσουν, θα σημάνει μεσοπρόθεσμα και την κατάρρευση του παραδοσιακού συστήματος άρδευσης. Αυτό ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται.
Η χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) κυρίως της ηλιακής και αιολικής, καθώς και ο «συμβιβασμός» των σύγχρονων αναγκών με τις παραδοσιακές τεχνικές καλλιέργειας θα πρέπει να τεθούν σε δημόσια διαβούλευση, με εμπλοκή όλων των ενδιαφερομένων, έτσι ώστε με διεπιστημονική αντιμετώπιση να προσδιοριστούν τα μέτρα που θα πρέπει να εφαρμοστούν.
Η ηλιακή και αιολική ενέργεια έχουν θεμελιώδη σημασία και μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης για χώρες όπως η Αλγερία. Η υποστήριξη της έρευνας και της ανάπτυξης σε αυτό τον τομέα μπορεί πράγματι να αυξήσει το ποσοστό εφαρμογών ΑΠΕ. Όμως η τεχνολογική πρόοδος και οι εμπορικές εφαρμογές των ΑΠΕ εξαρτώνται σαφώς από την πολιτική βούληση.
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum