Υδρομαστευτικό σύστημα κανάτ στον Χορτιάτη

Το Όρος Χορτιάτης, γνωστό από την αρχαιότητα για την ποιότητα των υδάτων του, έπαιξε σημαντικό ρόλο για τους ανθρώπινους οικισμούς που αναπτύχθηκαν γύρω από αυτό. Η περιοχή του Χορτιάτη, αρχικά γνωστή ως Κισσός, είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της περιοχής και κατοικείται μέχρι σήμερα.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Στράβωνα ο βασιλιάς της Θράκης Κίσσης ίδρυσε στους πρόποδες του βουνού την πόλη που ονομάστηκε Κισσός, της οποίας η ύπαρξη τεκμηριώνεται από σύγχρονα αρχαιολογικά ευρήματα.

Κατά τη διάρκεια της κλασσικής εποχής, τον 5ο-4ο αι. π.Χ., ο Κάσσανδρος ίδρυσε μία ομώνυμη πόλη στο βουνό. Το 315 π.Χ. ο Κάσσανδρος μετέφερε τον πληθυσμό της πόλης στη νεοϊδρυθείσα τότε Θεσσαλονίκη.

Αρχικά η Θεσσαλονίκη βασίστηκε στα υπόγεια ύδατα για να καλύψει τις ανάγκες των κατοίκων της. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, ωστόσο, η αύξηση του πληθυσμού και η κατασκευή πολλών λουτρών και δημόσιων κτιρίων αύξησε τη ζήτηση νερού: τα υπόγεια ύδατα δεν ήταν πλέον επαρκή. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο, στην αναζήτηση νέων λύσεων, κατασκευάστηκε το qanat. Εκτός αυτού οι Ρωμαίοι είναι διάσημοι για την κατασκευή έργων νερού. Η αιωνόβια Θεσσαλονίκη είναι στενά συνδεδεμένη με το qanat του Χορτιάτη.

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους το όρος Χορτιάτης αποτέλεσε σημαντικό μοναστικό κέντρο. Τον 11ο αι. το όρος και το χωριό πήραν το σημερινό τους όνομα από την Ιερά Μονή του Χορτιάτη που βρίσκεται στην περιοχή.

Μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης, το 1430, το χωριό Χορτιάτης ήταν υπό οθωμανική κατοχή για σχεδόν 500 χρόνια. Παρά το γεγονός ότι τα δημόσια λουτρά της Θεσσαλονίκης λειτουργούσαν ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής εποχής κατασκευάστηκαν τα πιο μεγαλοπρεπή από αυτά. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη το 1623, αναφέρει ότι είδε 300 λουτρά μέσα στην πόλη! Προφανώς η ζήτηση νερού μόνο για τη λειτουργία αυτών των λουτρών ήταν αρκετά υψηλή.

Το μόνο σωζόμενο βυζαντινό λουτρό της Θεσσαλονίκης που χρονολογείται το 1300 μ.Χ. και λειτουργούσε για 7 αιώνες, μέχρι το 1940, είναι το Κουλέ Καφέ, που περιλαμβάνεται στον Κατάλογο Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Η Θεσσαλονίκη και η περιοχή του Χορτιάτη απελευθερώθηκαν το 1912. Μέχρι σήμερα το χωριό Χορτιάτης κατοικείται συνεχώς. Ένα παραδοσιακό επάγγελμα εκεί ήταν αυτό του παγοπώλη, καθώς οι κάτοικοι του χωριού εκμεταλλεύονταν το πλεονέκτημα της αφθονίας του νερού σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές συνθήκες του βουνού. [5]