Υδρομαστευτικό σύστημα κανάτ στον Χορτιάτη

Τα Qanats (ή foggaras ή khettaras) έχουν μεγάλη σημασία στην ιστορία των ανθρώπινων οικισμών, ιδίως σε άγονες περιοχές. Προφανώς προέρχονται από την Περσία, από την περίοδο πριν τη δυναστεία των Αχαιμενιδών, και  λόγω της αποτελεσματικότητάς τους έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσογείου, όπου σπανίζει το νερό.

Στη σύγχρονη Ελλάδα το μεγαλύτερο γνωστό qanat βρίσκεται στα προάστια της Θεσσαλονίκης. Το qanat της Αγίας Παρασκευής τροφοδοτείται από τον πλούσιο σε νερό Χορτιάτη με το συμπληρωματικό υδραγωγείο και έχει συνολικό μήκος 20 χλμ. περίπου. Αυτό το qanat αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του συγκεκριμένου αρχαίου συστήματος αποστράγγισης νερού, το οποίο είχε επηρεάσει έντονα την κοινωνικο-οικονομική οργάνωση της πόλης. Τα υπόγεια κανάλια του qanat (σήραγγες), που κατά πάσα πιθανότητα κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου, έχουν χρησιμοποιηθεί για την εκμετάλλευση και τη μεταφορά των υπόγειων υδάτων από το ορεινό ανάγλυφο του εδάφους στην επιφάνεια, χωρίς άντληση.

Το Όρος Χορτιάτης, πλούσιο σε νερό από την αρχαιότητα, διαδραμάτιζε πάντα έναν σημαντικό ρόλο στην παροχή νερού στην πόλη της Θεσσαλονίκης και ως εκ τούτου επηρέασε έντονα την κοινωνικο-οικονομική της οργάνωση. Στην πραγματικότητα, καθ’ όλη τη μακρά διάρκεια της ζωής της, η Θεσσαλονίκη εξαρτιόταν από το qanat του Χορτιάτη για την παροχή γλυκού νερού, καθώς λόγω της γεωλογίας της περιοχής καμία άλλη γνωστή μέθοδος ύδρευσης δεν μπορούσε να εφαρμοστεί.

Ακόμα κι αν αυτό το σύστημα πραγματοποιεί αειφόρο παροχή φρέσκου νερού μέχρι και σήμερα, αντιμετωπίζει προβλήματα ρύπανσης από τη χρήση φυτοφαρμάκων, την εκκένωση σε αυτό λυμάτων και την οικοδομική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή. Από αυτή την άποψη αυτή η περίπτωση μελέτης έχει ως στόχο να:

• κάνει γνωστό αυτό το μνημείο, που είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστο στις μέρες μας,
• καλέσει σε δράση υπέρ της προστασίας του από τη ρύπανση, την εγκατάλειψη και άλλες απειλές, και
• προωθήσει την υιοθέτηση τέτοιων αειφόρων μεθόδων για τη συλλογή νερού.