Διαχείριση γης και νερού

Στο τέταρτο έτος της 98ης Ολυμπιάδας ( 385/4 π.Χ.), οι Πάριοι, Έλληνες ιωνικής καταγωγής από το νησί της Πάρου του Αιγαίου, μετά από πρόσκληση του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου του Πρεσβύτερου, ίδρυσαν στο Hvar την πόλη της Φάρου, στον βαθύτερο κόλπο της βόρειας πλευράς του νησιού. Η ιδέα του Διονυσίου, του ιδρυτή της Ίσσας, της πρώτης ελληνικής αποικίας στην Αδριατική, ήταν να προνοήσει για μια βάση κατάλληλη για περαιτέρω στρατιωτική και εμπορική επέκταση, απόλυτα εξαρτημένη από τις Συρακούσες, τη μητρόπολή της.

Η Φάρος ήταν σημαντική αγροτική αποικία. Η κτηματολογική κατανομή της εύφορης πεδιάδας Stari Grad είναι από μόνη της ένα μνημείο. Στην πραγματικότητα το Hvar διαθέτει τη μεγαλύτερη εύφορη έκταση μεταξύ των νησιών της Αδριατικής. Αυτός είναι πιθανώς ένας από τους λόγους για τους οποίους το Hvar επιλέχθηκε για την εγκατάσταση των Παριανών, ο οποίος σε συνδυασμό με το κλίμα και τα άφθονα τρεχούμενα νερά έκανε το Hvar ιδανικό για γεωργική ανάπτυξη.

Οι διοργανωτές του εποικισμού μοίρασαν τη γη ίσα μεταξύ των εποίκων – σε μερικές εκατοντάδες οικογένειες – σε ίσα ορθογώνια αγροτεμάχια εύφορης γης (χώρες). Για να το επιτύχουν αυτό χρησιμοποίησαν απλά εργαλεία, μεταξύ άλλων groma (ένα όργανο με το οποίο σχεδιάζει κανείς ευθείες γραμμές και ορθές γωνίες και το όνομά του προέρχεται από το ελληνικό «γνώμων», που σημαίνει κανόνας/αρχή) και kalamos(=καλάμι ή ξύλινη ράβδο για να μετρά κανείς μήκος, ίσο με ~ 3 μ. σε σημερινές μονάδες μέτρησης). Με αυτά τα μέσα χώρισαν την πεδιάδα σε ορθογώνια αγροτεμάχια ίσου μεγέθους  905 x 181 μ. ή αλλιώς- σύμφωνα με τα μέτρα τους- 5 x 1 στάδια (16 εκτάρια). Υπήρχαν 73 αγροτεμάχια στον κάμπο. Σκάλισαν επίσης πέτρες ορίων, που έφεραν τα ονόματα των ιδιοκτητών των αγροτεμαχίων. Οι διαδρομές μεταξύ των αγροτεμαχίων μετρήθηκαν ξεχωριστά και κατεγράφησαν ως ιδιοκτησία της πόλης. Το κύριο μέρος από το οποίο ξεκινούσαν τις μετρήσεις είναι ο ομφαλός (βρίσκεται σήμερα στο δρόμο που συνδέει το Stari Grad με τη Vrboska, πολύ κοντά στην αρχή του αθλητικού αεροδρομίου).

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Aerial view of the Stari Grad Plain © Ivo Pervan

Hydria Virtual Museum

The first map of the Stari Grad Plain, published by Niko Duboković-Nadalini in 1969. The letters indicate the Roman sites in the field

Hydria Virtual Museum

Aerial close-up view of the Stari Grad plots © Ivo Pervan

Hydria Virtual Museum

Από τον ομφαλό, όλες οι χώρες μπορούσαν να ειδωθούν με τον καλύτερο τρόπο. Μεταξύ αυτών των αγροτεμαχίων υπήρχαν δρόμοι που οδηγούσαν στην πόλη και διακρίνονται ακόμη και σήμερα, όπως και οι ξερολιθιές που δηλώνουν τα σύνορα των οικοπέδων. Αυτά τα αγροτεμάχια μπορεί κάποιος να τα διακρίνει μέσω δορυφορικής φωτογραφίας, πράγμα που δεν συμβαίνει σε κανέναν άλλο ελληνικό οικισμό ή αποικία με έναν τόσο εντυπωσιακό τρόπο.

Αυτή η ευκρίνεια στην επιφάνεια της γης οφείλεται όλη στα έργα των ανθρώπων που εκμεταλλεύονταν τα αγροτεμάχια, που από τα αρχαία χρόνια είχαν οριοθετήσει τη γη τους με πολλές ξερολιθιές, διαφόρων διαστάσεων. Μερικές από αυτές είναι απλά κοινοί φράχτες ανάμεσα σε δύο χωράφια, ενώ άλλες (κυρίως εκείνες που χτίστηκαν με βάση τα σχέδια των Ελλήνων που επιθεωρούσαν τις εργασίες) είναι πολύ ευρείες και έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί ως δρόμοι. Εκτός από αυτές, υπάρχουν και διάσπαρτες πολλές καλύβες χτισμένες με ξερολιθιά, γνωστές ως δείκτες απόστασης

Ορισμένα στοιχεία της ανασκαφής κοντά στο Stari Grad υποδεικνύουν ότι ένα μέρος του πληθυσμού ζούσε επίσης στην πεδιάδα..

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Αν και το έδαφος είναι εύφορο, το μεσογειακό κλίμα με τη μέτρια βροχόπτωσή του είναι η αιτία της συχνής λειψυδρίας και ο λόγος για τον οποίο σε όλη την περιοχή υπάρχουν πάρα πολλές μικρές ή μεγάλες δεξαμενές για τη συλλογή και διατήρηση των όμβριων υδάτων, οι οποίες ως επί το πλείστον έχουν κατασκευαστεί υπογείως.

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Ένα από τα αρχαία πηγάδια ανακαλύφθηκε το 2009 στο νότιο τείχος της αρχαίας ελληνικής πόλης – κοντά στον παλιό δρόμο από το Stari Grad προς το Hvar. Αυτό υπολογίζεται ότι κατασκευάστηκε τον 4ο αι. π.Χ. περίπου, πιθανότατα για στρατιωτικούς σκοπούς. Κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου στην πεδιάδα του Stari Grad κατασκευάστηκαν πολλές δεξαμενές, μερικές από τις οποίες χρησιμοποιούνται ακόμα. Η διαχείριση του νερού στην αρχαιότητα περιλάμβανε επίσης τον έλεγχο του ρεύματος Pharion.

Η αφθονία των ρευμάτων και πηγών κατά την αρχαιότητα υποδηλώνει μεγάλες ποσότητες υπόγειων υδάτων. Οι καλλιέργειες του κάμπου πιθανότατα αρδεύονταν μέσω φρεατίων, πηγών, καθώς και από βρόχινο νερό που συλλεγόταν στις δεξαμενές. Υποτίθεται ότι δεν υπήρχε ανάγκη για άρδευση από τον ποταμό ή -για να διατυπωθεί διαφορετικά- τα κανάλια δεν χρησιμοποιούνταν για άρδευση αλλά αντίθετα για αποστράγγιση!

Παρά τα πολλά ταραχώδη γεγονότα στο πέρασμα των αιώνων, καθώς και τις επανειλημμένες αναδιανομές γης μέσα στην πεδιάδα, η βασική δομή που δημιούργησε το ελληνικό σύστημα διαχωρισμού των αγροτεμαχίων πριν 2.400 χρόνια παρέμεινε σχεδόν ανέπαφη. Οι ελληνικές χώρες είναι πολύ καλά διατηρημένες, με τις ξερολιθιές να σηματοδοτούν τη διαχωριστική γραμμή των οικοπέδων. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές που βλέπουμε σήμερα κατασκευάστηκαν κατά το Μεσαίωνα, εξακολουθούν να βρίσκονται πάνω στις κατευθύνσεις που ορίστηκαν κατά την αρχαιότητα. Οι πολλές μεταγενέστερες αναδιαιρέσεις της γης και τα λίγα κτίρια που υπήρχαν πάντα στην πεδιάδα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχουν κατασκευαστεί με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή με την παραδοσιακή τεχνική της ξερολιθιάς.

Σήμερα στην έρευνα εμφανίζεται το πρόβλημα της χωροθέτησης των αρχαίων ποταμών. Στο κεντρικό νησί Hvar υπάρχουν λίγοι περιστασιακοί χείμαρροι, αλλά όχι ένας βασικός. Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ποιο από αυτά τα υδάτινα ρεύματα αναφέρεται στα έργα του αρχαίου Έλληνα συγγραφέα Έφορου. Υποτίθεται ότι ένας ποταμός έρεε στη θάλασσα γύρω από το σημερινό Stari Grad. Ωστόσο, σήμερα τα υδάτινα ρεύματα είναι παρόντα κοντά στις πεδιάδες της παλιάς πόλης (Lucijica και Krušvica ) μόνο περιστασιακά και δεν μπορούν να ονομάζονται ποτάμια αλλά μάλλον εποχιακά ρυάκια, ενεργά μόνο μετά από μια παρατεταμένη περίοδο των βροχών.