ΣΗΜΕΡΑ
Παραδείγματα νερόμυλων που μπορεί να επισκεφτεί κανείς:
Νερόμυλοι της Μαρμαρωτής
Στο χωριό Μέλανες υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα δύο συνεχόμενων νερόμυλων, που κάποτε ανήκαν σε Ιησουίτες μοναχούς. Ιησουίτες έφτασαν στη Νάξο στις αρχές του 17ου αιώνα μ.Χ., ως φορείς της γαλλικής διπλωματίας και πολιτικής στην Ανατολή. Οι Ιησουίτες υπενοικίαζαν τους νερόμυλους στους ντόπιους μυλωνάδες.
Η τοποθεσία των δύο νερόμυλων αξιοποιεί την κλίση της πλαγιάς. Το νερό που εξέρχεται από το υπόγειο του πρώτου νερόμυλου κατευθύνεται αμέσως στον πύργο πτώσης του δεύτερου. Σήμερα οι στέγες των δύο νερόμυλων έχουν καταρρεύσει.
Νερόμυλος του Μαρούλη (Μέση Ποταμιά)
Πρόκειται για έναν νερόμυλο με βοηθητικούς χώρους και μια κατοικία. Στο κτίριο έχουν γίνει διάφορες ανακατασκευές. Κάποια μέρη του μηχανισμού είναι σε καλή κατάσταση, όπως ο μεταλλικός τροχός περιστροφής, οι δύο μυλόπετρες και η κοφινίδα.
Νερόμυλος του Κόκκου (Μέση Ποταμιά)
Ο υδρόμυλος βρίσκεται μέσα σε έναν εντυπωσιακό πύργο, τον Πύργο του Κόκκου, που χτίστηκε δίπλα στο ποτάμι στη Μέση Ποταμιά. Πρόκειται για ένα τριώροφο κτίριο. Ένα τοξωτό πέτρινο πέρασμα δίνει πρόσβαση στην κύρια είσοδο της κατοικίας. Οι πόρτες και τα παράθυρα των κτισμάτων έχουν εντυπωσιακά υπέρθυρα με επιγραφές, ενώ στο εσωτερικό τα ζωηρά χρώματα σώζονται, παρά το σοβαρό πρόβλημα υγρασίας.
Ο νερόμυλος που βρισκόταν στο υπόγειο του πύργου ήταν σε λειτουργία μέχρι το 1966 και σήμερα διατηρούνται διάφορα μέρη του μηχανισμού του.
Νερόμυλος του Δελλακόρα (Μέση Ποταμιά)
Το κτίριο του νερόμυλου έχει μετατραπεί σε κατοικία, μετά από εργασίες ανακατασκευής και διάφορες επεμβάσεις. Ο πύργος πτώσης είναι διατηρημένος και διαθέτει μια στέρνα στην αρχή του οριζοντίου καναλιού. Ωστόσο ο πύργος είναι σε κακή κατάσταση λόγω της βλάστησης και των συσσωρευμένων αλάτων.
Νερόμυλος του Καραγεώργη (Μέση Ποταμιά)
Ο πύργος πτώσης διαθέτει εξωτερικά σκαλοπάτια φτιαγμένα από σχιστολιθικές πλάκες. Το κτίριο είχε ένα δωμάτιο για τον μυλωνά. Σήμερα η οροφή έχει αντικατασταθεί από μια τσιμεντένια πλάκα.