ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η διαχείριση νερού στα νησάκια Ventotene και Santo Stefano
Γνωστή ως “Julia”, με το όνομα της πρώτης εξόριστης, αυτό το αριστοκρατικό οίκημα (βίλα/έπαυλη) διατρέχεται από ένα δίκτυο μωσαϊκού, παραπέμποντας στο αρχικό σχέδιο που χρονολογείται από την εποχή του Αυγούστου. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτή η βίλα, λόγω του μεγέθους της και της ποιότητας των δομικών υλικών, πρέπει να έχει παίξει ένα σημαντικό-αν όχι καθοριστικό ρόλο-στην ιστορία του νησιού για ολόκληρο τον 1ο αι. της αυτοκρατορίας.
Το βόρειο ακρωτήριο, που στις μέρες μας ονομάζεται Punta Eolo, καλυπτόταν εξ ολοκλήρου από αυτή τη μεγάλη αυτοκρατορική βίλα, έκτασης περίπου 350 μ. x 100 μ. Είναι εντυπωσιακή η προσπάθεια των αρχιτεκτόνων να προσαρμόσουν και να συνταιριάσουν την κατασκευή με το ακανόνιστο σχήμα του εδάφους. Τα επιβλητικά ερείπια της βίλας είναι ακόμα ορατά. Αποτελούνται από τρία μέρη: το νότιο μέρος, μεταξύ του νεκροταφείου και του Cala Rossano, όπου η θάλασσα δεν είναι τόσο βαθιά σήμερα αλλά υπήρξε μέρος προσάραξης για τα πλοία. Αυτή η περιοχή είχε υποδομές που συνδέονταν στενά με τις υπηρεσίες της βίλας, όπως κουζίνες, δεξαμενές κ.λπ. Στην αφετηρία του δρόμου που ακολουθεί την ακτογραμμή υπάρχουν σπηλιές που συνδέονται με την αρχαία δεξαμενή του ρωμαϊκού υδραγωγείου που ξεκινούσε από τις μεγάλες δεξαμενές του Carcerati.
Ολόκληρη η περιοχή γενικά προσδιορίζεται με τον όρο domus (τυπικό είδος αριστοκρατικής ρωμαϊκής οικίας, με το αίθριο στο κέντρο και τα διάφορα διαμερίσματα τριγύρω, τα οποία πλαισιώνονταν από άλλα δωμάτια που χτίζονται μεταγενέστερα. Το όλο οικοδόμημα περιστοιχιζόταν από περιστύλιο).Το δεύτερο μέρος της βίλας αποτελείται από δύο ανοικτές εκτάσεις, για πεζοπορία και ιππασία, που περιλαμβάνουν και αναβαθμίδες. Το τρίτο μέρος, προς το Punta Eolo, είναι η ίδια η αυτοκρατορική κατοικία με θέα στη θάλασσα. Τα υπάρχοντα λείψανα του κτιρίου μας επιτρέπουν να φανταστούμε μια σειρά από νυμφαία, πισίνες και μικρά δωμάτια που συνδέονταν μεταξύ τους με σκαλοπάτια και βεράντες. Όλα τα δωμάτια βρίσκονταν ανάμεσα σε δύο θεαματικές πλαγιές προς τη θάλασσα. Είναι επίσης το σημείο όπου βρίσκονταν τα λουτρά. Κάποια ίχνη τους παραμένουν σε ένα ημικυκλικό χώρο που χαρακτηρίζεται ως υπόστεγο για μπάνιο, και βρίσκεται, σύμφωνα με τις οδηγίες από τον Βιτρούβιο, στη δυτική πλευρά της βίλας.
ΟΙ ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΤΟΥ VENTOTENE
Οι μεγαλύτερες δεξαμενές του Ventotene είναι εκείνες της βίλας Stefania (ή Grotta Iacono) στο υψηλότερο σημείο του νησιού, και η στέρνα των κατάδικων, που είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος και βρίσκεται πιο κοντά στην αυτοκρατορική βίλα Julia στο Ακρωτήριο του Αιόλου. Και οι δύο αυτές δεξαμενές είναι επισκέψιμες σήμερα, υπό την επίβλεψη των αρχαιολογικών υπηρεσιών. Άλλες μικρότερες δεξαμενές (καθιζήσεως και αποθήκευσης) βρίσκονται επίσης στο νησί, δύο από τις οποίες είναι προς το ακρωτήριο του Αιόλου και τη βίλα Julia, και μία πάνω από το λιμάνι, η οποία ανακαλύφθηκε πρόσφατα κάτω από την αυλή του ναού της St. Candida.
ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ VENTOTENE
Για την εύκολη πρόσβαση στη βίλα του αυτοκράτορα οι Ρωμαίοι μηχανικοί έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια πρωτοφανή τεχνική πρόκληση. Το Ventotene είχε αρχικά μόνο δύο φυσικά λιμάνια, τα Cala Nave και Cala Rossano, που ήταν εντελώς εκτεθειμένα στους ανατολικούς και νότιους ανέμους, ενώ το υπόλοιπο νησί έχει απόκρημνους ψηλούς βράχους που δεν προσφέρουν κανένα καταφύγιο στα πλοία. Στο μόνο σημείο όπου οι βραχώδεις ακτές οδηγούν σε μια επίπεδη ακτή από ηφαιστειακό πέτρωμα ένας αφελής αρχιμάστορας είχε την ιδέα να δημιουργήσει μια τεχνητή λεκάνη έκτασης 7.000 m2 και βάθους 3 μ., εντελώς μέσα στο βράχο. Έχει υπολογιστεί ότι 60.000 m3 από πέτρες αφαιρέθηκαν και έτσι ένα νέο λιμάνι, που φιλοξενούσε πλέον μικρούς και μεσαίους εμπόρους, δημιουργήθηκε στο εσωτερικό της αρχαίας ακτογραμμής. Ο εξωτερικός δακτύλιος των βράχων διατηρήθηκε ώστε να παρέχει έναν φυσικό κυματοθραύστη. Αυτό το πολύπλοκο σύστημα από κυματοθραύστες, αποβάθρες, αποθήκες, δέστρες και υποβρύχια κανάλια ήταν τόσο καλά σχεδιασμένο ήδη από την αρχαιότητα που σώζεται σχεδόν ακέραιο μέχρι σήμερα και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τους σύγχρονους ναυτικούς και ψαράδες. Μια μαρμάρινη κεφαλή του νεαρού αυτοκράτορα Τιβέριου αποτελεί ένα αξιοσημείωτο εύρημα από τον πυθμένα του λιμανιού και εκτίθεται σήμερα στο τοπικό μουσείο.
Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ ΤΟΥ VENTOTENE
Κοντά στην είσοδο του λιμανιού, μπροστά από το σύγχρονο φάρο, βρίσκονταν τα ερείπια ρωμαϊκής λίμνης λαξευμένης στο βράχο. Χτισμένη ταυτόχρονα με τις άλλες ναυτιλιακές υποδομές του νησιού η λίμνη χωρίζεται σε τρεις μικρότερες. Δύο από αυτές καλύφθηκαν με θολωτές οροφές που σήμερα έχουν καταρρεύσει μερικώς και η τρίτη ήταν ανοιχτή. Η στάθμη του νερού τον 1ο μ.Χ. αι. ήταν περίπου 1μ. χαμηλότερη από ό,τι σήμερα. Η περιμετρική προβλήτα γύρω από τη λίμνη ήταν τότε πάνω από το νερό και οι στοές ήταν στεγνές. Στα δεξιά βρίσκονται οι δύο μικρότερες λίμνες που είναι ορατές, με τις οροφές τους να έχουν καταρρεύσει στο μεγαλύτερο μέρος τους και στο κέντρο βρίσκεται η κυρίως ανοικτή λεκάνη. Οι κυκλικές οπές που είχαν λαξευτεί στο βράχο χρησιμοποιούνταν για την εξαγωγή αλατιού. Σήμερα κίτρινες σημαδούρες στο νερό σηματοδοτούν το σημείο όπου στεκόταν ένα ρωμαϊκό άγαλμα. Μια σειρά από υποθαλάσσια κανάλια και δίκτυα επέτρεπε την τακτική εναλλαγή με το νερό της θάλασσας, εγκλωβίζοντας όμως τα ψάρια στη λίμνη. Ένας βωμός είχε σκαλιστεί στο βράχο, στη μεγαλύτερη λίμνη, και φιλοξενούσε κατά πάσα πιθανότητα ένα άγαλμα, ίσως της Ίσιδος. Μέσα σε έναν από αυτούς τους δύο χώρους βρέθηκε επίσης το άγαλμα ενός Ρωμαίου δικαστή την άνοιξη του 2000.
Η ΦΥΛΑΚΗ PANOPTICON ΤΟΥ SANTO STEFANO
Μετά το κλείσιμο της φυλακής το 1965 το νησί παρέμεινε ακατοίκητο. Ωστόσο δέχεται καθημερινά κρουαζιέρες τουριστών. Σήμερα τα ερείπια της φυλακής θυμίζουν τον κύκλο της Κόλασης του Δάντη. Στους δυόμισι και παραπάνω αιώνες λειτουργίας της υπήρξαν περίοδοι όπου έως και χίλιοι άνθρωποι ζούσαν εκεί (φύλακες και κρατούμενοι). Αποτέλεσε ένα μέρος-σύμβολο θλίψης και οδύνης, όπως περιγράφηκε από πολλούς πολιτικούς κρατουμένους.