Οι περιπτώσεις των οάσεων Gheris και Figuig στο Μαρόκο

Αν και το νερό είναι σίγουρα σπάνιο στην επιφάνεια της ερήμου, αυτό δεν συμβαίνει και υπογείως. Οι άνθρωποι χιλιάδες χρόνια πριν εφηύραν ένα ευφυές σύστημα που εξασφάλιζε νερό για τους οικισμούς τους και για την άρδευση των καλλιεργούμενων εδαφών τους, τις οάσεις. Οι οάσεις, αυτές οι νησίδες βλάστησης στη μέση της ερήμου, δεν είναι φυσικές όπως πολλοί νομίζουν, αλλά αποτελούν εξ ολοκλήρου τεχνητά συστήματα. Είναι το αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς και πρακτικής εφαρμογής τεχνικών κατάλληλων για το «σκληρό» περιβάλλον της ερήμου. Βασίζονται στην αποκρυσταλλωμένη γνώση, εμπειρία και τεχνική δεξιότητα που περνά από γενιά σε γενιά και από πολιτισμό σε πολιτισμό.

Προφανώς η επιβίωση μιας όασης εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το νερό. Σε αυτή τη μελέτη περίπτωσης εξετάζεται το σύστημα foggara για τη διαχείριση των εν ανεπαρκεία υπόγειων υδατικών πόρων στην έρημο, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της παραδοσιακής σοφίας που έχει επιβιώσει εδώ και χιλιετίες.

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Image courtesy of Hydria Virtual Museum

Hydria Virtual Museum

Στη μελέτη που ακολουθεί έμφαση δίνεται όχι μόνο στην περιγραφή της λειτουργίας του ίδιου του συστήματος, αλλά και στο σύνολο της κοινωνικής οργάνωσης που αναπτύχθηκε γύρω από τις foggaras στο Μαρόκο. Στην πραγματικότητα η κατασκευή και η συντήρηση ενός συστήματος foggara δημιουργούσε ειδικούς κοινωνικούς δεσμούς και μια ιεραρχία βάσει της οποίας οι κάτοικοι της όασης θα μοιράζονται τα προνόμια και τις ευθύνες για τη διαχείριση αυτού του ζωτικού πόρου. Αυτές οι κοινωνικές διαμορφώσεις επιβιώνουν ως τις μέρες μας στο Μαρόκο και σε άλλες χώρες, όπου υπάρχουν foggaras.

Αυτή η μελέτη περίπτωσης έχει ιδιαίτερη σημασία. Οι foggaras σήμερα απειλούνται αφενός από τις διογκούμενες απαιτήσεις του αυξανόμενου πληθυσμού, και αφετέρου από τις νέες τεχνολογίες άντλησης νερού, κυρίως από τις ηλεκτρικές αντλίες που εξαντλούν τους υπόγειους υδάτινους πόρους και αχρηστεύουν τις foggaras. Ίσως η πρόκληση σε αυτή την περίπτωση να είναι το πώς θα κάνουμε καλύτερη χρήση της σύγχρονης επιστήμης και της τεχνολογίας στον τομέα της διαχείρισης του νερού, λαμβάνοντας υπόψη την παραδοσιακή τεχνική των foggaras.