ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Σε περιοχές όπου το νερό είναι λιγοστό οι άνθρωποι το εκτιμούν και το αγαπούν περισσότερο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους ανθρώπους στις ερήμους και τις οάσεις. Τελετουργικά για το νερό όπως το «Taghonja» (παράκληση για τη βροχή κατά τη διάρκεια της ξηρασίας), η γιορτή «Achour» (για τον εορτασμό της Ημέρας που ο Θεός έσωσε τον Φαραώ) με όλες τις τελετουργίες που τα συνοδεύουν (μεταμφιέσεις, χορευτικά κ.λπ.), αποτελούν ανεκτίμητη αλλά και αναξιοποίητη κληρονομιά. Το νερό είναι σημαντικό και άκρως απαραίτητο μέρος της ζωής στην όαση. Ο πληθυσμός έχει μάθει πώς να το προστατεύει, να το διαχειρίζεται καθώς και να ενισχύει την “niçma” (= δώρο του Θεού), που αντιπροσωπεύει το νερό. Εδώ και αιώνες έχει δημιουργήσει έναν πλούσιο πολιτισμό για την προώθηση της φυσικής κληρονομιάς του.
ΜΙΑ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΑΣΗ
Οι πληθυσμοί των οάσεων γνωρίζουν την αξία της σκληρής δουλειάς και οι παραγωγικές τους δραστηριότητες τους δίνουν ευτυχία και ικανοποίηση. Οι παραδόσεις τους για τη διαχείριση των καναλιών, τα δικαιώματα του νερού, τα qçars είναι ανεκτίμητος πλούτος και μερικές φορές η ακαδημαϊκή κοινότητα πρέπει να καταβάλει προσπάθειες για να τους κατανοήσει.
Ο Pierre Bourdieu στο μνημειώδες βιβλίο του «Η δυστυχία του κόσμου» σημειώνει ότι οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων δυσκολεύονται συχνά να ακούσουν τους φτωχούς και να καταλάβουν τον πόνο τους, κυρίως όταν υπεισέρχεται η γραφειοκρατία.
Για να κατανοήσουμε τα συστήματα άρδευσης και χρήσης νερού σε άνυδρες και ημι-άνυδρες περιοχές μέσα από μια εθνολογική προσέγγιση, είναι σημαντικό να ορίσουμε τι είναι έρημος και τι όαση. Η έρημος δεν αποτελεί ένα άδειο και άψυχο μέρος. Ιδιαίτερα η Gheris δεν έχει ως μόνο αξιοσημείωτο τον καύσωνα το καλοκαίρι (45°C τον Ιούλιο), το ψύχος το χειμώνα (-5°C τον Ιανουάριο), και τις χαμηλές βροχοπτώσεις (265 mm στα βόρεια και 60 mm στο νότο). Χρειάζεται να προσεγγισθεί μέσα από πολλές οπτικές. Πρώτα απ’ όλα υπάρχουν τοπογραφικές διαφορές ανάλογα με το υψόμετρο, την απόσταση από το πλησιέστερο ρεύμα, τη γεωλογία, το είδος και την ποιότητα του εδάφους και -το πιο σημαντικό- ανάλογα με την ανθρώπινη βούληση.
Τι είναι μια όαση; Πώς κατοικείται; Πότε; Πώς είναι οργανωμένη; Ποιοι είναι οι κυριότεροι θεσμοί της; Εμπειρικά μπορούν να διακριθούν οι εξής περιπτώσεις για το πώς δημιουργήθηκε μια όαση:
- Βοσκοτόπια που πρόσφεραν καταφύγιο σε νομάδες. Οι νομάδες έδωσαν τις πηγές νερού σε ορισμένες φυλές οι οποίες είχαν χάσει τα δικαιώματα τους.
- Μια ιερή οικογένεια αποφάσισε να χτίσει ένα Zaouia και δημιούργησε μια ομάδα πληθυσμού.
- Η όαση ξεκίνησε ως στρατιωτικό και πολιτικό κέντρο.
- Η όαση δημιουργήθηκε μέσα από μια εμπορική διαδρομή.
Ποιος ζει στην όαση; Εμπειρικά μπορεί κανείς να αναφέρει διάφορες περιπτώσεις:
- Φυλές, χωρίς στρατιωτική σημασία.
- Οικογένειες που έχουν έχασαν τους δεσμούς τους με τη φυλή.
- Μεγάλες οικογένειες (που βρίσκονται σε αντιπαράθεση με άλλες).
- Άνθρωποι της θρησκείας.
- Μετανάστες αγρότες από την υποσαχάρια Αφρική.
- Πρόσφυγες, στρατιωτικές φυλές που συνδέονται με αρχαίες δυναστείες (“guich”).
Τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο με τους κατοίκους της όασης από τους αμμόλοφους της ερήμου, που είναι το αποτέλεσμα του τι ο άνεμος μετακινεί και φέρνει μαζί του. Έτσι και οι πληθυσμοί, όπως ακριβώς και οι αμμόλοφοι, κινούνται, αλλάζουν, ταξιδεύουν. Είναι ένα δυναμικό σύνολο που μπορεί ακόμα και να καταστραφεί.
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΟΑΣΗΣ GHERIS
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, οι πρώτοι κάτοικοι της όασης Gheris ήταν μια ιερή οικογένεια ενός αγίου ανθρώπου που ήρθε από άλλη περιοχή, ιστορικά πιο σημαντική. Οι λόγοι για το ταξίδι του είναι άγνωστοι. Η αρχική οικογένεια μεγάλωσε. Η έλλειψη τροφής και η ερημοποίηση στο νότο, από το Sous στη Figuig, ήταν δεδομένη. Αυτός ο άγιος μπορεί να ήταν σε αναζήτηση της δόξας που δεν βρήκε στη γενέτειρά του. Πράγματι όλοι οι θρησκευτικοί σπουδαστές (tolbas) ζητούσαν την αναγνώριση, μέσα από το εμπόριο ή την θρησκευτική αφοσίωση ή μέσω της πολιτικής, ακόμη και μέσα από τον μεσσιανισμό.
Ο άγιος δούλεψε και βελτίωσε το έδαφος, άνοιξε πηγάδια με τη βοήθεια άλλων οικογενειών, και αυτό επιτεύχθηκε και με την απελευθέρωση των σκλάβων ή με τη βοήθεια των αγροτών της όασης (Hartanis) που προέρχονταν από περιοχές της Σενεγάλης και του Νίγηρα. Σύμφωνα με το θρύλο, για να ζήσουν ειρηνικά ο άγιος υπέγραψε συμβάσεις με τους νομάδες ώστε να ελέγχεται η όαση και να αυξηθούν οι πόροι.
Τρεις βασικές κατηγορίες ανθρώπων ζούσαν και εργάζονταν στις οάσεις: οι άγιοι (Igourramns) που ήταν οι θρησκευτικοί αρχηγοί, οι αυτόχθονες εργαζόμενες οικογένειες (που ζούσαν εκεί πριν από τους αραβικούς πληθυσμούς ή τους Βέρβερους (Harratines) και οι νομάδες, που ήταν οι πιο «επιθετικές» φυλές. Ακόμη και αν αυτή η εικόνα άλλαζε συνεχώς, η αυστηρότητα στην κινητικότητα δημιούργησε μια κλειστή ταξική κοινωνία όπου ο καθένας γνώριζε τη θέση, την ιδιότητα και το ρόλο του σε αυτή.
Είναι προφανές ότι στην όαση υπάρχουν κοινωνικοί μηχανισμοί που περιστρέφονται γύρω από το νερό και τη γη, τα οποία ως σπάνια αγαθά πρέπει να γίνονται αντικείμενο σωστής διαχείρισης, ώστε να εξασφαλίζεται η επιβίωση. Έτσι η κοινωνική δομή διακρίνει τους νόμιμους ιδιοκτήτες της γης και του νερού, που τα διαχειρίζονται σύμφωνα με την παράδοση και τους νόμους, εκείνους που χρησιμοποιούν το έδαφος και το νερό, κυρίως για άρδευση, και όσους αναλάμβαναν την προστασία και τη διατήρηση της ειρήνης στην όαση, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις επέλασης νομάδων.