ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Το φυλάκιο
Το φυλάκιο καταλαμβάνει ένα βραχώδες έξαρμα, το οποίο υψώνεται στη νότια πλευρά της κοιλάδας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανασκαφής και της έρευνας επιφανείας, αυτό το κτίριο συνδεόταν με δρόμους, λατομεία, αντερεισματικούς τοίχους και περίβολους μεγαλιθικής δόμησης– αν όχι με το σύνολο των ανδήρων καλλιέργειας και των φραγμάτων που εκτείνονται στο νοτιοανατολικό τμήμα της κοιλάδας. Το φυλάκιο κτίστηκε τον 18ο αι. π.Χ. και παρέμεινε σε χρήση για τέσσερις σχεδόν αιώνες, μέχρι τον ύστερο 15ο αι. π.Χ.
Marilyn Bridges, INSTAP Study Center for East Crete.
Chronis Papanikolopoulos, INSTAP Study Center for East Crete
Hydria Virtual Museum
Το φυλάκιο είχε τετράπλευρη κάτοψη και έκταση 158 τ.μ. Η όψη του ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή, δεδομένου ότι για την κατασκευή του κελύφους του ακολουθήθηκε ο μεγαλιθικός τύπος δόμησης. Πλέον επιβλητικός ήταν ο νοτιοανατολικός τοίχος, που σώζεται ακόμη σε ύψος μεγαλύτερο των τριών μέτρων. Για την κατασκευή των εσωτερικών τοίχων του κτιρίου είχαν χρησιμοποιηθεί μικρότεροι λίθοι.
Hydria Virtual Museum
Εντοπίστηκαν δύο περίοδοι χρήσης του φυλακίου, μεταξύ των οποίων παρεμβλήθηκε μια φάση εγκατάλειψής του. Κατά τη δεύτερη περίοδο η κύρια είσοδος του κτιρίου βρισκόταν στη νοτιοδυτική του πλευρά. Η είσοδος οδηγούσε σε έναν ευμεγέθη πλακόστρωτο χώρο. Όπως δηλώνουν τα ευρήματα, αυτός αποτελούσε τον κύριο χώρο διημέρευσης. Γύρω του ήταν διατεταγμένα τα υπόλοιπα δωμάτια. Κατά πάσα πιθανότητα το κτίριο διέθετε όροφο. Μια κλίμακα συνέδεε τον πλακόστρωτο χώρο με την αρχική κύρια είσοδο του κτιρίου, που ανοιγόταν στο μέσο του νοτιοανατολικού του τοίχου. Μπροστά της εκτεινόταν μια υπαίθρια αυλή, που οριζόταν πλευρικά από τοίχο ισχυρής κατασκευής. Δίπλα στο κτίριο, και συγκεκριμένα στα νοτιοδυτικά και τα βορειοανατολικά του, είχαν διαμορφωθεί υπαίθρια άνδηρα και αυλές. Τα άνδηρα της βορειοανατολικής πλευράς καταλάμβαναν το άκρο του υψώματος – δηλαδή το σημείο που διέθετε τη μέγιστη εποπτεία στον περίγυρο.
Το κτίριο κυριαρχούσε στο τοπίο της κοιλάδας, ελέγχοντας τα περάσματα μεταξύ της ευρύτερης περιοχής της Ζάκρου και της παράκτιας πεδιάδας του Ξερόκαμπου, η οποία εκτείνεται προς το νότο.
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Η ερμηνεία του ως φυλακίου οφείλεται ακριβώς στη στρατηγική του θέση, αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ως προς τη μορφή και την εσωτερική διαρρύθμιση.Το κτίριο εντασσόταν σε ένα δίκτυο μεμονωμένων κτισμάτων με παρόμοια γνωρίσματα ως προς τη μορφή και την τοπογραφία, που αποσκοπούσαν στον έλεγχο των αξόνων επικοινωνίας και την προστασία της υπαίθρου.
Εκτός από αρκετή κεραμική, η ανασκαφή του φυλακίου έδωσε λίθινα εργαλεία, πήλινα βάρη, λίθινα αγγεία, δύο περίαπτα με τη μορφή γυναικείου ειδωλίου και κεφαλής ταύρου, ένα χάλκινο μαχαιρίδιο με εμπίεστο διάκοσμο, και όστρεα του είδους Murex trunculus – μαλάκιου που χρησιμοποιούταν ευρέως στο Αιγαίο για την παρασκευή πορφυρής βαφής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσία λεπτότεχνης κεραμικής καλής ποιότητας, δύο σφραγιδόλιθων – με παράσταση αιγάγρου στον έναν και λέοντος στον άλλο – και τέλος ενός πήλινου βάρους με αποτύπωμα σφραγίδας, που απεικόνιζε σημεία της ιερογλυφικής γραφής. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν τη σημαντική θέση που κατείχε το κτίριο στην ευρύτερη περιοχή της Ζάκρου.
Hydria Virtual Museum
Tο ερευνητικό πρόγραμμα “Μινωϊκοί δρόμοι”
Οι «Μινωικοί Δρόμοι» είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού. Η έρευνα του Προγράμματος ξεκίνησε το έτος 1985 και επικεντρώνεται στο ανατολικό άκρο της Κρήτης. Ωστόσο, έρευνα πεδίου έχει διεξαχθεί και σε άλλες περιοχές της νήσου.
Hydria Virtual Museum
Στόχοι του προγράμματος
Σκοπός του Ερευνητικού Προγράμματος «Μινωικοί Δρόμοι» είναι η διερεύνηση των χερσαίων επικοινωνιών στη μινωική Κρήτη. Συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα αποσκοπεί στον εντοπισμό, την διερεύνηση και τη μελέτη των αρχαίων δρόμων όσο και των φυσικών αξόνων επικοινωνίας, αλλά και των αρχαιολογικών θέσεων που συνδέονταν με αυτούς. Μεταξύ των τελευταίων, ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στη διερεύνηση των λεγόμενων φυλακίων. Πρόκειται για κτίρια των Μινωικών χρόνων που ήταν τοποθετημένα πάνω στους άξονες επικοινωνίας και τα περάσματα, σε σημεία που διαθέτουν ικανή εποπτεία στον περίγυρο – αν δεν είναι και φυσικά οχυρά. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μελέτη των δρόμων και των φυλακίων στο ευρύτερο – γεωγραφικό και ιστορικό – πλαίσιό τους, στους στόχους του Προγράμματος περιλαμβάνεται επίσης η συνολική μελέτη της μορφής και της οργάνωσης της κατοίκησης στην ενδοχώρα του ανατολικότερου τμήματος της Κρήτης.
Hydria Virtual Museum
Mέθοδος της έρευνας
Για την επίτευξη των στόχων του το Ερευνητικό Πρόγραμμα «Μινωικοί Δρόμοι» διεξάγει έρευνα επιφανείας, όπως και ανασκαφές σε συγκεκριμένες αρχαιολογικές θέσεις με ιδιαίτερη σημασία. Συνολικά μέχρι σήμερα έχουν μελετηθεί περισσότερες από 160 αρχαιολογικές θέσεις. Στην πλειονότητά τους αυτές εντοπίστηκαν στο πλαίσιο των εργασιών του Προγράμματος. Επιπλέον, σε τέσσερις θέσεις διενεργείται συστηματική ανασκαφή. Η μελέτη της τοπογραφίας, των αρχιτεκτονικών λειψάνων και των κινητών ευρημάτων των θέσεων αποσκοπεί στη χρονολόγηση των περιόδων χρήσης ή κατοίκησής τους, όπως και στον προσδιορισμό της λειτουργίας και της σημασίας που είχαν στο πλαίσιο της κατοίκησης στην ευρύτερη περιοχή. Με αυτό τον τρόπο οι επιμέρους εγκαταστάσεις προσεγγίζονται στο συνολικότερο πλαίσιο του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου, όπου εντάσσονταν.
Συμμετέχοντες
Τις εργασίες του Ερευνητικού Προγράμματος «Μινωικοί Δρόμοι» διευθύνει η Δρ. Στέλλα Χρυσουλάκη, αρχαιολόγος, Προϊσταμένη της ΚΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού. Η έρευνα επιφανείας και η μελέτη των κινητών ευρημάτων από τις ανασκαφές διεξάγεται από τον Δρ. Λεωνίδα Βοκοτόπουλο, αρχαιολόγο. Στις εργασίες πεδίου συμβάλλουν οι αρχαιολόγοι Alessandro Felici και Maria Perri. Η Maria Böttcher και ο Gerhard Plath, αρχιτέκτονες, συμμετέχουν στην τεκμηρίωση και μελέτη των αρχιτεκτονικών καταλοίπων. Τη συντήρηση των κινητών ευρημάτων έχει αναλάβει ο Αλέξης Καραχάλιος, συντηρητής αρχαιοτήτων. Οι εργασίες τοπογράφησης διεξάγονται από τον Χαράλαμπο Μαυρίδη, τοπογράφο-μηχανικό. Στην έρευνα μετέχουν επίσης ειδικοί από άλλα επιστημονικά πεδία. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμβολή του INSTAP Study Center for East Crete, που συνδράμει στις εργασίες του Προγράμματος με προσωπικό εξειδικευμένο στα πεδία της αρχαιολογικής φωτογραφίας, της συντήρησης και της αποτύπωσης των ευρημάτων.
Bibliography
Το Ερευνητικό Πρόγραμμα «Μινωικοί Δρόμοι» έχει συμβάλει στην αρχαιολογική βιβλιογραφία με μελέτες που αφορούν σε θέματα όπως το οδικό δίκτυο, οι οχυρώσεις, η οργάνωση της κατοίκησης ή τα αγκυροβόλια και οι θαλάσσιες επικοινωνίες στη μινωική Κρήτη. Ετήσιες εκθέσεις για το έργο του Προγράμματος αποστέλλονται σε αρχαιολογικά περιοδικά, ενώ άρθρα και μελέτες έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Όσον αφορά στο ευρύτερο κοινό, άρθρα για τις έρευνες του Προγράμματος και τα αποτελέσματά τους έχουν δημοσιευθεί κατ΄ επανάληψη στον ελληνικό και διεθνή ημερήσιο και περιοδικό τύπο.
Σχέσεις με την τοπική κοινωνία
Έχοντας συμπληρώσει 25 έτη συνεχούς έρευνας και παρουσίας στο ανατολικό άκρο της Κρήτης, το Ερευνητικό Πρόγραμμα «Μινωικοί Δρόμοι» έχει οικοδομήσει ισχυρούς δεσμούς με την τοπική κοινωνία. Πέραν των προσωπικών επαφών κατά τις εργασίες πεδίου, σε αυτό έχει συμβάλει η οργάνωση διαλέξεων για την αρχαιολογία της περιοχής, όπου παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας του Προγράμματος, η διεξαγωγή επιτόπου ξεναγήσεων στις Χοιρόμανδρες, και τέλος η διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές των σχολείων της περιοχής (της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης). Οι δραστηριότητες αυτές οργανώνονται σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση.
Hydria Virtual Museum