Διαχείριση υδάτων στην προϊστορική Κρήτη

Σύμφωνα με τους κατοίκους της Ζάκρου που διαθέτουν ιδιοκτησίες στις Χοιρόμανδρες, μέχρι τα μέσα του 20ου αι. τμήμα της κοιλάδας καλυπτόταν από μεγάλες χαρουπιές (Ceratonia silica). Μια καταστροφική πλημμύρα που συνέβη το 1949 επέφερε μια μείζονος σημασίας αλλαγή στο τοπίο, δεδομένου ότι τότε ξεριζώθηκαν όλα σχεδόν τα δέντρα αυτά.

Κατά το παρελθόν η εκμετάλλευση του καρπού της χαρουπιάς αποτελούσε μια σημαντική συμπληρωματική πηγή εισοδήματος. Έτσι στις Χοιρόμανδρες συγκεντρώνονταν κατ’ έτος τρεις τόνοι από χαρούπια, που μεταφέρονταν μέχρι τον όρμο της Κάτω Ζάκρου για να φορτωθούν σε καΐκια και να μεταφερθούν σε διάφορα λιμάνια του Αιγαίου. Εκτός από τη χρήση τους ως ζωοτροφής – κυρίως για τους χοίρους – τα χαρούπια χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά για τη διατροφή των ίδιων των ανθρώπων σε καιρούς σιτοδείας ή, διαφορετικά, ως γλυκαντικό, στην παρασκευή αλκοολούχων ποτών και ιδίως στη βυρσοδεψία.

Σήμερα, στην ευρύτερη περιοχή της Ζάκρου και συνολικά στο ανατολικό τμήμα της Κρήτης η εντατική άντληση των υπόγειων υδάτων για την άρδευση έχει οδηγήσει σε σημαντική πτώση του υδροφόρου ορίζοντα. Παράλληλα, τα λύματα από τα ελαιουργεία καταλήγουν ενίοτε στις ρεματιές. Η γενικευμένη χρήση μηχανικών εκσκαφέων για τον καθαρισμό ή την επέκταση των καλλιεργειών συνιστά έναν εξαιρετικά σημαντικό κίνδυνο για τις μη ανασκαμμένες αρχαιολογικές θέσεις. Στις Χοιρόμανδρες, για παράδειγμα, η διάνοιξη ενός χωματόδρομου το έτος 1993 κατέστρεψε τμήματα των μινωικών ανδήρων καλλιέργειας και του περιβόλου που τα περιέκλειε. Επιπλέον, κατά την κατασκευή του ίδιου δρόμου επιχωματώθηκε η περιοχή του ταμιευτήρα του άνω φράγματος και διασαλεύτηκε τμήμα του γειτονικού κτιρίου των Κλασικών χρόνων.

Οι αρχές όπου βασίζονταν οι τεχνικές διαχείρισης των υδάτων της 2^ης χιλιετίας π.Χ., οι οποίες επέτρεπαν μια αρμονική σχέση των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον, θα μπορούσαν ίσως να βρουν εφαρμογές και στη σημερινή εποχή, με στόχο τη βέλτιστη δυνατή χρήση όσο και την προστασία των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Η χρήση νέων υλικών και καινοτόμων τεχνικών, προσαρμοσμένων στην κλίμακα και τη μορφολογία του τοπίου, σε συνδυασμό πάντοτε με τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, θα επέτρεπε λύσεις συμβατές με την ισορροπία του περιβάλλοντος, οδηγώντας σε μια ήπια και ορθολογική αξιοποίηση των πόρων που παρέχουν το κλίμα και το τοπίο κάθε περιοχής.

Η συστηματική αποκάλυψη και μελέτη των αρχαίων κατασκευών στις Χοιρόμανδες αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ανάδειξη της θέσης αυτής σε έναν χώρο επισκέψιμο από το ευρύ κοινό. Η προοπτική αυτή θα συνεισέφερε στην προστασία των ίδιων των αρχαιοτήτων, ενώ παράλληλα θα ήταν συμβατή με τις γενικότερες τάσεις υπέρ του πολιτιστικού τουρισμού και του οικοτουρισμού – μορφές ανάπτυξης που μπορούν να συμβάλουν στην οικονομία, σεβόμενες παράλληλα το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο κάθε περιοχής