ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Οι άνθρωποι και οι υδάτινοι πόροι
Ηκατασκευή, η λειτουργία και η διατήρηση σε καλή κατάσταση του συστήματος διαχείρισης των υδάτων στις Χοιρόμανδρες προϋπέθετε ασφαλώς την ύπαρξη επαρκούς ανθρώπινου δυναμικού. Παράλληλα, η κλίμακα αυτού του έργου δηλώνει ότι η σύλληψη και η υλοποίησή του συνδέονταν ενδεχομένως με μια ισχυρή αρχή – λογικά εκείνη που έδρευε στο γειτονικό ανάκτορο της Ζάκρου. Μπορεί να υποτεθεί ότι το εγγειοβελτιωτικό έργο στις Χοιρόμανδρεςανταποκρίθηκε με επιτυχία στις ανάγκες που δημιούργησαν οι αλλαγές στο κλίμα, οι οποίες συντελέστηκαν κατά το πρώτο μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. Η σταδιακή εδραίωση ενός περισσότερο ξηρού κλίματος πρέπει να επέβαλε τότε την ανάπτυξη νέων μορφών αξιοποίησης των διαθέσιμων υδάτινων πόρων, προκειμένου να διασφαλιστεί η παραγωγικότητα των καλλιεργούμενων εκτάσεων.
Το σύστημα διαχείρισης των υδάτων στις Χοιρόμανδρες επέτρεψε, κατά τα φαινόμενα, να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες που δημιούργησαν οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες, δεδομένου ότι παρέμεινε σε χρήση τουλάχιστον μέχρι το τέλος της Νεοανακτορικής εποχής – αν όχι και αργότερα. Αυτό οφειλόταν στο ότι οι κατασκευαστές του έργου υιοθέτησαν τεχνικές και λύσεις οι οποίες ήταν προσαρμοσμένες στη μορφολογία και το περιβάλλον της κοιλάδας.
Hydria Virtual Museum
Hydria Virtual Museum
Οι μορφές διαχείρισης των υδάτινων πόρων και διευθέτησης του τοπίου που απαντούν στις Χοιρόμανδρες είναι ίσως αντιπροσωπευτικές πρακτικών, οι οποίες ήταν ευρέως διαδεδομένες στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού. Σε κάθε περίπτωση, το σύστημα διαχείρισης των υδάτων της κοιλάδας μπορεί να θεωρηθεί ως ένα παράδειγμα των μεγάλων δημόσιων έργων που διεξάγονταν από τα μινωικά ανάκτορα.
Τα μινωικά ανάκτορα της Κνωσσού, της Φαιστού, των Μαλίων, της Ζάκρου και του Γαλατά αποτελούσαν τις έδρες ενός ισχυρού και συγκεντρωτικά οργανωμένου διοικητικού μηχανισμού, που είχε υπό τον έλεγχό του το εμπόριο και πραγματοποιούσε μεγάλα συλλογικά έργα – για παράδειγμα διάνοιξη δρόμων και υδρευτικά ή αρδευτικά έργα, όπως ακριβώς αυτό που έχει εντοπιστεί στις Χοιρόμανδρες.
Τελετουργικές πρακτικές σχετικές με το σύστημα διαχείρισης των υδάτων στις Χοιρόμανδρες Ζάκρου
Ένα απροσδόκητο εύρημα πρόσφερε ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία για την κατανόηση των λόγων που οδήγησαν στη διαμόρφωση του συστήματος για την διαχείριση των υδάτων στις Χοιρόμανδρες, και της σημασίας που είχε το έργο αυτό για τους κατοίκους της περιοχής ή / και την αρχή που ανέλαβε το σχεδιασμό και την υλοποίησή του.
Η διάνοιξη του χωματόδρομου που διατρέχει τη βόρεια και την ανατολική πλευρά της κοιλάδας προκάλεσε την καταστροφή τμημάτων των μινωικών ανδήρων καλλιέργειας, όπως και του περιβόλου που τα οριοθετούσε προς την ανωφέρεια. Η σταδιακή διάβρωση του πρανούς του δρόμου οδήγησε στην αποκάλυψη ενός μικρού πίθου, που είχε τοποθετηθεί κάτω από τον περίβολο. Η διενέργεια ανασκαφής έδειξε ότι το αγγείο ήταν τοποθετημένο σε αβαθή κοιλότητα, που είχε ανοιχθεί στο μαλακό βράχο. Το άνω τμήμα του αγγείου περιβαλλόταν από το γέμισμα ισοβάθμισης που συγκρατούσε ο περίβολος, ενώ από πάνω του είχαν τοποθετηθεί λίθοι της εσωτερικής πλευράς του τοίχου. Το εύρημα αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα εγκαίνιο· δηλαδή, το αγγείο τοποθετήθηκε στο σημείο εύρεσής του κατά τη στιγμή της θεμελίωσης του τοίχου, στη διάρκεια μιας τελετουργικής πράξης που αποσκοπούσε στην εγκαινίαση και τον καθαγιασμό του συστήματος των ανδήρων καλλιέργειας, ή / και στη διασφάλιση της επιτυχούς λειτουργίας και της μακροβιότητας του όλου έργου.
Στη Μινωική Κρήτη εγκαίνια συναντώνται συνήθως σε κατοικίες ή και σε οικοδομήματα δημόσιου χαρακτήρα, όπως τα ανάκτορα. Το εγκαίνιο στις Χοιρόμανδρες είναι το μόνο που συνδέεται με έναν περίβολο – δηλαδή με μια κατασκευή που είχε μια φαινομενικά ταπεινή λειτουργία, σχετική με τις αγροτικές εργασίες. Συνεπώς, το συγκεκριμένο εύρημα είναι ενδεικτικό της μεγάλης σημασίας που είχε αποδοθεί στη διαμόρφωση του συστήματος των ανδήρων καλλιέργειας και των φραγμάτων – ενός έργου μεγάλης κλίμακας που άλλαξε το τοπίο της κοιλάδας, επιτρέποντας μια περισσότερο εντατική όσο και αποδοτική εκμετάλλευσή της.
Όσον αφορά στους λόγους που οδήγησαν στην κατασκευή του εγγειοβελτιωτικού έργου, ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα στοιχεία που έδωσε το περιεχόμενο του πίθου: το αγγείο βρέθηκε γεμάτο με τέφρα προερχόμενη από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, που συνέβη κατά τις αρχές της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Η έκρηξη αυτή είχε έναν ιδιαίτερα δυσμενή αντίκτυπο στην Κρήτη. Πέρα από τα τσουνάμι που έπληξαν τις βόρειες ακτές, η κάλυψη όλης της νήσου με ηφαιστειακή τέφρα οδήγησε κατά πάσα πιθανότητα στην καταστροφή της σοδειάς, ενώ πρέπει να δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στη γεωργία κατά τα αμέσως επόμενα έτη. Τα προαναφερθέντα σημαίνουν ότι το εγκαίνιο στις Χοιρόμανδρες είχε έναν σαφέστατα αποτροπαϊκό χαρακτήρα – αποσκοπούσε, δηλαδή, στην αποφυγή της επανάληψης παρόμοιων καταστρεπτικών γεγονότων. Συνεπώς, το εύρημα αυτό είναι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο έγινε αντιληπτό το συγκεκριμένο φυσικό φαινόμενο. Παρέχει μια ανάγλυφη εικόνα των αισθημάτων δέους που προκάλεσε η έκρηξη, αλλά και της άμεσης αντίδρασης των κατοίκων της Κρήτης σε αυτήν – αντίδραση που πήρε τη μορφή μεγάλων συλλογικών έργων, σκοπός των οποίων ήταν η επίλυση των προβλημάτων που προκλήθηκαν από τις επιπτώσεις της έκρηξης.
Κείμενο: Λεωνίδας Βοκοτόπουλος