Διαχείριση υδάτων στην προϊστορική Κρήτη

Το ιερό εγκαταλείφθηκε στην ύστερη Παλαιοανακτορική εποχή. Τότε κτίστηκε στο ίδιο σημείο ένα εντυπωσιακό κτίριο μεγαλιθικής δόμησης. Το κτίριο αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ως φυλάκιο. Η ριζική αλλαγή που διαπιστώνεται στο χαρακτήρα της θέσης είναι ιδιόρρυθμη. Αυτό, διότι κατά κανόνα η ανάμνηση των τόπων λατρείας παραμένει ζωντανή πολύ μετά την εγκατάλειψή τους, αποτρέποντας την ανάπτυξη άλλων χρήσεων στα ίδια σημεία.

Στην Παλαιοανακτορική εποχή – αν όχι στις αρχές της Εποχής των Νέων Ανακτόρων που ακολούθησε – χρονολογείται το παλαιότερο από τα φράγματα που έχουν εντοπιστεί στο ανατολικό άκρο της κοιλάδας.

Η διάσπαρτη κεραμική της ύστερης Παλαιοανακτορικής παραπέμπει σε μια εντατική εκμετάλλευση της κοιλάδας κατά την εποχή αυτή.

Το φυλάκιο κατέρρευσε σε ένα πρώιμο στάδιο της Εποχής των Νέων Ανακτόρων, πιθανότατα εξαιτίας ενός σεισμού. Ακολούθησε μια φάση εγκατάλειψής του. Αυτό το διάστημα ταυτίζεται με την περίοδο κατοίκησης του μεμονωμένου κτηρίου, που κτίστηκε στο χαμηλό ύψωμα απέναντι ακριβώς από το φυλάκιο, στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας.

Το φυλάκιο ανακατασκευάστηκε σε ένα όψιμο στάδιο της Νεοανακτορικής εποχής, και συγκεκριμένα κατά τη φάση όπου έλαβε χώρα η ανέγερση του ανακτόρου της Ζάκρου.

Τότε κτίστηκε και ο μεγαλιθικός περίβολος, που όρισε προς την κατωφέρεια το ισόπεδο στα νοτιοδυτικά του φυλακίου. Ο περίβολος κατέληγε σε ένα μικρό κτίσμα κυκλικής κάτοψης, που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως πύργος.

Το νοτιοανατολικό τμήμα της κοιλάδας διευθετήθηκε σε επάλληλους αναβαθμούς, που συγκρατούνταν από επιμήκεις τοίχους ισχυρής κατασκευής. Η περιοχή αυτή ορίστηκε από έναν περίβολο συνολικού μήκους 700μ. Τα άνδηρα συνδέονταν λειτουργικά με το σύστημα των φραγμάτων, δεδομένου ότι το νερό που συγκρατούσαν τα τελευταία χρησιμοποιούταν για την άρδευσή τους.

Το φυλάκιο καταστράφηκε και πάλι στο τέλος της Εποχής των Νέων Ανακτόρων, οπότε και εγκαταλείφθηκε οριστικά.

Έπειτα από μια σύντομη φάση εγκατάλειψης της κοιλάδας, κτίστηκε ένα μονόχωρο οίκημα αμέσως νοτιοανατολικά του ερειπωμένου φυλακίου. Το κτίριο αυτό διακρίνεται με σαφήνεια από το μνημειώδες προγενέστερο φυλάκιο ως προς τη μικρή έκταση και την πρόχειρη κατασκευή του. Παρά την απλή του μορφή – που παραπέμπει μάλλον σε μια εποχική χρήση σχετική με τις αγροτικές εργασίες – το κτίριο κατοικείτο σε ετήσια βάση, όπως έδειξαν η μεγάλη ποσότητα και η ποικιλία των ευρημάτων που έδωσε η ανασκαφή. Οι λατρευτικές δραστηριότητες των ενοίκων του κτιρίου διεξάγονταν στη νότια γωνία του ερειπωμένου φυλακίου, που χρησιμοποιήθηκε ως ένα υπαίθριο ιερό.

Η άμεση ανακατάληψη της κοιλάδας υποδηλώνει ότι τα άνδηρα καλλιέργειας πρέπει να παρέμειναν σε λειτουργία, και το ίδιο ίσχυε ίσως για τις κατασκευές του συστήματος διαχείρισης των υδάτων.

Τον 5ο αι. π.Χ. οικοδομήθηκε ένα κτίριο με επιμήκη ορθογώνια κάτοψη στο ανατολικό άκρο της κοιλάδας. Ταυτόχρονα ανακατασκευάστηκε το παρακείμενο άνω φράγμα.

Το γεγονός αυτό, όπως και η ίδια η ανέγερση του προαναφερθέντος κτιρίου, συνηγορεί σε μια επανέναρξη της συστηματικής χρήσης της κοιλάδας. Θα μπορούσε λοιπόν να υποτεθεί ότι τότε επαναχρησιμοποιήθηκαν τα μινωικά άνδηρα καλλιέργειας, αν όχι και τμήματα του συστήματος της διαχείρισης των υδάτων.